In dit artikel breng ik drie zaken bij elkaar, namelijk De ziel een aforisme en een video. Het aforisme is van de schrijver Federigo Tozzi, de video van de kunstenares Maria Korporal.
Het aforisme van Federigo Tozzi
Gekapseisde boten, Barche capovolte, is de titel die de Siënese schrijver 
Federigo Tozzi (1883-1920) had gegeven aan een verzameling aforismen. Hij schreef ze in de jaren van 1907 tot 1911. De eerste elf verschenen in 1911 in het Milanese tijdschrift L’eroica onder de titel “De vlam”, La fiamma. Zijn zoon Claudio Tozzi zette ze alle 86 aforismen bij elkaar in het boek dat hij uitgaf in 1981. Van deze teksten bestaat voor zover ik het kon nagaan geen Nederlandse vertaling.
Het dominerende thema in Tozzi’s aforismen is de ziel. Uit de eerste afdeling van 11 nummers volgt hier een Nederlandse versie van het achtste.
De blijdschap
Belangrijk is de mond te vinden die liefdevol tot ons spreekt. Voor mij bestaat er in het leven een onzichtbare fluit die alleen voor mìjn ziel hoorbaar is. En wanneer het me lukt om dichter bij dit instrument te komen, lijkt het alsof mijn aderen beginnen te zingen en te dansen.
De fluit heeft een dwingende klank, die overtuigt. Meer dan eens ben ik in slaap gevallen, net als Argos. En mijn ziel, die veel gemeen had met de koe Io, wat heeft zij gedaan?
Tozzi verbindt hier het thema van de ziel met één van de metaforen waarvan zijn werk doortrokken is: de ogen. En met twee personages uit de Griekse mythologie, Argos en Io, vlecht hij dit motief, èn het autobiografische, in de klassieke literaire traditie.
De video van Maria Korporal
Het autobiografische speelt ook een belangrijke rol in de video Give us back our shadows, die Maria Korporal enige dagen geleden publiceerde en waarin zij het thema van de ziel verbeeldt. Uit de toelichting blijkt dat zij in een legende van Noord-Amerikaanse indianen haar ïnspiratie vond. Zij werkt in haar vertelling één van de wezenlijke aspecten van de menselijk existentie uit: de manier waarop wij ons verhouden tot de natuur. Niemand kijkt op van de bewering dat de mens met handen en voeten aan de hem omringende natuur is gebonden. Wat wel grote verwondering wekt is ons gedrag: wij fingeren het tegendeel en dat maakt onze relatie met de natuur en dus ook met onszelf bijzonder ingewikkeld.
Net als in Tozzi’s aforisme wordt in Korporals video het verband tussen de ziel en haar leefomgeving geproblematiseerd. De ziel wordt ‘gestraft’ voor gedrag dat met die omgeving niet in evenwicht is. Maar in beide gevallen wordt ook de bevrijding uit de ketenen geboden: zowel de ziel der indianen als die van de nymf Io zouden uiteindelijk weer hun ‘natuurlijke’ omgeving kunnen vinden. Met een beetje goede wil…
Bijgewerkt: december 2021.
Aantekeningen bij De ziel een aforisme en een video. Tozzi en Korporal
- De website van Maria Korporal kan men hier bekijken.
- Voor andere teksten van en over Federigo Tozzi zie hier.
- En voor Tozzi de Italiaanse wikipediapagina. Een Nederlandse pagina bestaat (nog) niet.
