De Italiaanse dichter Vincenzo Cardarelli werd op 1 mei 1887 geboren in Corneto Tarquinia, het huidige Tarquinia. Hij stierf op 18 juni 1959 in Rome. Zijn werkelijke naam was Nazzareno Caldarelli. Hij groeide op in Corneto Tarquinia bij zijn vader Antonio Romagnoli, in afwezigheid van zijn moeder. Vincenzo was een buitenechtelijk kind van Lees verder “Vincenzo Cardarelli was dichter schrijver en journalist”
Francesco Guccini over Auschwitz in een lied uit 1964
Op 14 juni 2020 werd de populaire Italiaanse zanger 80 jaar. Francesco Guccini over Auschwitz gaat over een lied uit 1964. De titel is ‘Auschwitz. Lied van het kind in de wind’.
Toen hij op 14 juni 1940 werd geboren, waren er nog maar vier dagen verstreken na de Italiaanse oorlogsverklaring aan Engeland en Frankrijk. Italië schaarde zich daarmee definitief aan de kant van de Duitse agressor, die negen maanden eerder in Europa een oorlog had ontketend waarbij in korte tijd de hele wereld zou worden betrokken en tot 1945 zou gaan duren.
Over de meest tragische van de gebeurtenissen uit die periode, de moord op zes miljoen Joden door de Duitse nationaalsocialisten, schreef Guccini in 1964 het lied “Auschwitz. Lied van het kind in de wind”.
Vertalingen
Van dit lied bestaan veel vertalingen waaronder ook een Nederlandse. Op de website AntiwarSongs vindt u de verschillende versies. Guccini heeft het lied in wat kortere en langere versies gezongen: deze op YouTube is uit 1982.
In 1964 had hij in de periode van voorbereiding op een tentamen Latijn het lied tijdens een onderbreking gemaakt, zowel de muziek als de tekst. Enkele weken ervoor had hij een boek gelezen: Tu passerai per il camino, ofwel: Jij zult door de schoorsteen gaan.
Guccini vertelt deze herinnering in deze video uit 2014 tijdens de presentatie, in een zaal van het Italiaanse parlement, van de documentaire over de reis naar Auschwitz. Die reis had hij samen met een groep scholieren gemaakt, dus vijftig jaar na de compositie van het lied. Zijn geheugen liet hem echter in de steek, want hij schrijft het boek toe aan Primo Levi, maar het was in werkelijkheid van de hand van de verzetsman Vincenzo Pappalettera (1919-1998).
Het is een aangrijpend boek over het kamp Mauthausen en kwam voor het eerst uit in 1965. Pappalettera was één van de wat meer dan 1400 Italiaanse overlevenden. Bijna 5100 Italianen werden er dood de nazi’s vermoord. Ik neem aan dat de zanger Levi’s befaamde boek over Auschwitz had gelezen, Is dit een mens, waarvan de eerste editie dateert uit 1947. Het boek van Pappalettera zou immers pas in 1965 verschijnen!
Het zij hem vergeven.
Vertaling
Hieronder de Nederlandse versie. Van wie de vertaling is, wordt niet vermeld.
Auschwitz. Lied van het kind in de wind
Bij duizenden zijn kinderen
Door de schoorsteen weggevlogen
En zo ben ik ook, in de rook,
En nu ben ik in de wind,
Nu ben ik in de wind.
Het sneeuwde in Auschwitz,
De rook ging langzaam op
In de koude winterdag
En nu zijn we in de wind,
Nu zijn we in de wind.
In Auschwitz, hoeveel mensen!
Men allemaal in ’t zwijgen…
Zo raar, dat een kind
Niet glimlacht in de wind,
Niet glimlacht in de wind.
Ik vraag mij, hoe kan een mens
Zijn broeder zo licht doden?
Niettemin zijn miljoenen
In wind opgegaan,
In wind opgegaan.
Nogmaals dondert het kanon,
Met bloed zijn deze onmensen
Niet nog verzadigd,
En nog zijn we in de wind,
En nog zijn we in de wind.
Ik vraag mij, wanneer zal’t zijn?
Wanneer zullen we leren
Te leven, en niet te doden?
Zal de wind eindelijk ophouden?
Zal de wind eindelijk ophouden?
Ik vraag mij, wanneer zal’t zijn?
Wanneer zullen we leren
Te leven, en niet te doden?
Zal de wind eindelijk ophouden?
Zal de wind eindelijk ophouden?
Het Italiaanse origineel:
Auschwitz
Son morto con altri cento
Son morto ch’ero bambino
Passato per il camino
E adesso sono nel vento,
E adesso sono nel vento.
Ad Auschwitz c’era la neve
Il fumo saliva lento
Nel freddo giorno d’inverno
E adesso sono nel vento,
E adesso sono nel vento.
Ad Auschwitz tante persone
Ma un solo grande silenzio
È strano, non riesco ancora
A sorridere qui nel vento,
A sorridere qui nel vento
Io chiedo, come può un uomo
Uccidere un suo fratello
Eppure siamo a milioni
In polvere qui nel vento,
In polvere qui nel vento.
Ancora tuona il cannone,
Ancora non è contenta
Di sangue la belva umana
E ancora ci porta il vento,
E ancora ci porta il vento.
Io chiedo quando sarà
Che l’uomo potrà imparare
A vivere senza ammazzare
E il vento si poserà,
E il vento si poserà.
Io chiedo quando sarà
Che l’uomo potrà imparare
A vivere senza ammazzare
E il vento si poserà,
E il vento si poserà.
Aantekeningen bij Guccini Gedicht over Auschwitz – 1964
- Vincenzo Pappalettera, Tu passerai per il camino. Vita e morte a Mauthausen, Milano: Mursia, 1965. Hier de omslag. In de tweede helft van de jaren zestig kreeg het boek vele herdrukken, in 1970 de negentiende. De onderzoekr Giuseppe Mayda schreef in zijn monografie uit 2008 dat het succes van het boek van Pappalettera te danken was aan de nieuwe gegevens die het bood. Die betroffen met name de laatste dagen vóór en de bevrijding van het kamp. Ook de bekentenis, op het laatste moment voor zijn dood, van de commandant, de SS kolonel Franz Ziereis, was nieuwe informatie voor de meeste Italiaanse lezers.
- Mayda’s historische monografie over kamp Mauthausen: Giuseppe Mayda, Mauthausen. Storia di un lager. Bologna: Il Mulino, 2008. Hier voor de kaft.
- Een wikipedia pagina over Francesco Guccini.
Fausto Maria Martini Ze slaapt, een gedicht
Het gedicht van Fausto Maria Martini ‘Ze slaapt’ dateert uit 1906. Men deelt deze kunstenaar gewoonlijk in bij de zogenaamde schemerdichters. Hieronder volgt mijn versie van de drie quartine.
Dorme
Annie dorme: un chiaror discreto
avvolge come in un segreto
la bruna testa, china giù
sullo scrittoio d’acajù.
Nell’ombra, un suo braccio scoperto
ancora tocca un libro aperto:
intorno a quella nudità
rosea, trema l’oscurità…
Annie, per quale lontananza
la dolce anima tua s’avanza,
mentre riposi, china giù
sullo scrittoio d’acajù?
Ze slaapt
Annie slaapt: een zacht licht
omhult als in een geheim
haar bruine hoofd, dat rust
op de schrijftafel van mahonie.
In de schaduw ligt haar blote arm
nog op een nog geopend boek:
rondom deze roze naaktheid
trilt de duisternis…
Annie, naar welke verte
reikt je zoete ziel,
terwijl je rust, met je hoofd
op de schrijftafel van mahonie?
Over de dichter
Fausto Maria Martini zag het levenlicht op 14 april 1886 in Rome. Hij stierf er op 12 april 1931. Een studie rechten onderbrak hij om zich vol overgave aan de letteren te kunnen wijden. Hij schreef aanvankelijk poëzie, maar na de eerste wereldoorlog alleen nog proza. Vanaf 1903 animeerde hij met de dichter Corrado Govoni en een tiental anderen de kring rond Sergio Corazzini (1886-1907). De groep kunstenaars kwam bijeen in het Romeinse Caffè Sartoris. In het najaar van 1905 werkte hij mee aan de oprichting van het veertiendaagse culturele tijdschrift Cronache Latine.
Zijn eerste bundel verzen Le piccole morte verscheen in 1906. Een jaar later volgde «Panem nostrum». Zijn derde en laatste bundel Poesie provinciali verscheen in 1910. Martini’s dichtwerk past binnen de literaire stroming ‘schemerdichters’, i crepuscolari. Na de laatste bundel legde hij zich toe op verhalend proza: romans en toneelstukken. Martini was tevens actief als toneelcriticus.
Hij werd en wordt door de literatuurcritici als een ‘middelmatige’ exponent van de schemerdichters beschouwd. Toch veroverde hij in de belangrijkste bloemlezingen een bescheiden plaats. In 2007 kwam een uitgave van zijn verzamelde gedichten op de markt.
Aantekeningen bij Fausto Maria Martini Ze slaapt, een gedicht
- In: Le piccole morte, 1906. (De kleine doden.) Voor de vertaling heb ik de tekst gebruikt die is opgenomen in de bloemlezing van Segre e Ossola 2004, p. 86.
- Het Italiaanse origineel kunt u hier in een pdf downloaden: Dorme
- Over Martini toneelschrijver vindt u hier een artikel uit 1926. Het is beschikbaar in de Digitale bibliotheek Nederland. Er is ook een Nederlandse wikipedia pagina.
Mondkapje met gezicht Mussolini er op afgebeeld
Een bedrijf in de buurt van Verona biedt sinds enkele dagen een Mondkapje met gezicht Mussolini er op afgebeeld te koop aan.
Behalve het afgebeelde gezicht staat op de zijkant ook een citaat van de dictator.
Dit is de tekst van het citaat: ‘Marcheren, opbouwen en, als het nodig is, vechten en winnen!’ Het waren de afsluitende woorden van Mussolini’s toespraak voor het ‘Volk van Turijn’, dat op 23 oktober 1932 de Piazza del Castello tot de laatste plek had bezet. (Zie de video.) Het was Mussolini’s eerste afspraak van een tournee langs een aantal Italiaanse steden om het eerste decennium van de dictatuur te vieren en het tweede in te luiden.
De ‘camice nere’, de zwarthemden, die het plein bevolkten, hadden tien jaar eerder in de tweede helft van oktober 1922 een beslissende rol gespeeld bij de overname van de macht door Mussolini. Zij hadden in die dagen de Mars op Rome georganiseerd met het doel de politieke macht in handen te krijgen. De liberale regering ervoer de manifestatie van de fascistische militie als een enorme bedreiging en zwichtte onder de druk.
De keuze voor juist dit citaat op het mondkapje is dus alles behalve toeval. Het duurt nog maar een goede twee jaar voor er een eeuw is verstreken. De neofascistische organisaties zijn in Italië flink gegroeid en zullen honderd jaar Mars op Rome niet ongemerkt voorbij laten gaan.
Neo-fascistische gadgets
Het mondkapje past in het aanbod neofascistische gadgets dat intussen een zorgelijke omvang heeft gekregen. Liefhebbers lijdend onder een patologische nostalgie kunnen terecht op deze tweetalige (!) website van een andere aanbieder. Het aanbod bestaat uit rond 1300 items waaronder natuurlijk het laatste nieuwtje, de mondkapjes anti covid-19, maar ook aanstekers, bekers, posters, schrijfgerei, t-shirts, vlaggen en vaandels. Behalve de afbeelding van diktator Mussolini op elke denkbare ondergrond, vindt de bezoeker een ruime keus uit vlaggen en vaandels met een hakenkruis. Boeken van en over nazifascistische kopstukken zijn afwezig, maar geen nood, want voor het gedrukte woord kunt u terecht bij neofascistische uitgevers en boekwinkels. T-shirts met de kop van Mussolini kunt u trouwens ook bij het zo geliefde bedrijf Amazon aanschaffen.
De Italiaanse grondwet verbiedt niet alleen de vorming van fascistische partijen maar ook de apologie van het fascisme. Met een zekere regelmaat treedt de rechterlijke macht op tegen uitwassen, maar het is blijkbaar ondoenlijk de groei van een ‘grijze zone’ aan banden te leggen.
Aantekeningen bij Mondkapje met gezicht Mussolini er op afgebeeld
- Het citaat «Camminare, costruire e, se necessario, combattere e vincere!» in: Benito Mussolini, Opera Omnia, Vol. XXV. Florence: La Fenice, 1958, p. 144.
- Vergelijk ook het portaal Fascisme in Italië, ad vocem Mars op Rome.