Dit jaar groeide Rome met 43.217 bewoners. Een aantal van hen zullen geboorten zijn geweest, maar het overgrote deel waren mensen uit andere delen van het nieuwe koninkrijk die in de hoofdstad werk en fortuin kwamen zoeken. In de zomer wordt het nieuwe Lees verder “Rome 1890 wat gebeurde er in de Italiaanse hoofdstad”
Romeinse Volkstellingen sinds 1871. De cijfers tot 1951
Bij de eenwording van Italië in 1861 ontbrak de belangrijkste stad: Rome. Zij was de zetel van de Kerkelijke Staat waartoe in dat jaar ook nog grote delen van de regio Latium behoorden. Op 20 september 1870 nam het Italiaanse koninklijke leger op spectaculaire wijze (lees hier het verhaal) de stad in en maakte zo een eind aan de wereldse macht van de paus. De nieuwe politieke status van de stad beloofde economische groei. Dit dubbele perspectief bracht talloze werkzoekenden ertoe naar Rome te trekken. Zo ontstond een aanhoudende bevolkingsgroei die werd werd gemeten door de Romeinse volkstellingen sinds 1871.
De paus kreeg met het Vatikaan zijn eigen grondgebied. Rome werd in februari 1871 formeel jurisch de hoofdstad van Italië. Zeer verregaand waren de gevolgen: het hof en de het regeringsapparaat verhuisden van Florence naar Rome.
De tabellen
De gegevens hieronder komen uit twee bronnen. Sanfilippo in de derde kolom staat voor de historicus Mario Sanfilippo, terwijl de afkorting ISTAT verwijst naar het nationale instituut voor de statistiek in Rome. De tabel geeft de Romeinse Volkstellingen sinds 1871, maar sluit ik af bij 1951. Alleen de Istat geeft voor de groei ook een percentage aan plus de datum van de volkstelling.
| Jaar | Datum | Sanfilippo | ISTAT | % |
| 1871 | 31/12 | 244.844 | 209.222 | – |
| 1881 | 31/12 | 300.467 | 269.813 | 29.0 % |
| 1891 | – | 386.626 | – | – |
| 1901 | 10/02 | 462.783 | 416.028 | 52.2 % |
| 1911 | 10/06 | 542.123 | 511.076 | 22.8 % |
| 1921 | 01/12 | 691.661 | 650.258 | 27.2 % |
| 1931 | 21/04 | 1.008.083 | 916.858 | 41.0 % |
| 1941 | – | 1.403.307 | – | – |
| 1945 | – | 1.500.513 | – | – |
| 1951 | 04/11 | – | 1.626.793 | 43.6 % |
Toelichting
Sanfilippo vermeldt dat de jaren 1881, 1941 en 1945 die hij geeft niet op volkstellingen berusten. Hij berekende de aantallen op basis van de gegevens in het Gemeente archief. Vergeleken met de Istat-tellingen zijn de aantallen die hij verschaft aanzienlijk hoger. Hij geeft er geen verklaring voor.
De tellingen vanaf 1871 namen de familie als uitgangspunt. Pas in 1901 moest elk lid van de familie een eigen formulier invullen.
Aantekeningen bij Romeinse Volkstellingen sinds 1871
- Mario Sanfilippo, Le tre città di Roma. Lo sviluppo urbano dalle origini a oggi. Bari-Roma: Laterza, 1993.
- ISTAT = Istituto nazionale di statistica. De website is in het Italiaans en in het Engels.
Rome 1870-1946 jaarlijkse kalender. Romeins Calendarium
Deze serie biedt een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen die jaarlijks vanaf 1870 tot en met 1946 in de Italiaanse hoofdstad plaatsvonden. Elk jaar heeft zijn eigen pagina met een korte inleiding en een lijstje met de belangrijkste dagen. In enkele gevallen maak ik onder het hoofdje ‘Elders’ melding van gebeurtenissen op andere plaatsen in het land. De pagina sluit af met ‘Aantekeningen’ waarin opmerkingen en literatuur zijn opgenomen. De onderstaande overzichtspagina geeft de links naar elk afzonderlijk jaar. Maar de pagina’s ‘Rome 1870-1946 jaarlijkse kalender’ zijn ook onderling gelinkt. Tussen haakjes het aantal vermelde dagen in dat kalenderjaar. Het Calendarium is een work in progress.
Van 1870 tot 1909
Van 1910 tot 1945
1930 (8)
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
Verantwoording
Italië voltooit in 1870 zijn staatkundige eenwording met de inname van de stad. 1870 is dus het ideale begin van deze serie, want dan begint wat men wel noemt het Derde Rome. Ik sluit de serie af met het laatste jaar van het Italiaanse koninkrijk.
Hoewel Rome het centrale thema is van dit Kalendarium zal de bezoeker bemerken dat er vele lijnen lopen naar de rest van het land.
In alle teksten worden uit respect de namen van personen in hun oorspronkelijke vorm geschreven. Dus koning Vittorio Emanuele en niet Victor Emanuel.
Aantekeningen bij Rome 1870-1946 jaarlijkse kalender
- De trap naar de Capitolijn noemt men in het Italiaans ook wel ‘cordonata’, omdat hij behalve te voet ook per paard kan worden bestegen. De afbeelding boven het artikel is van het schilderij Festa di Calendimaggio in Campidoglio. Agostino Tassi was de schilder (1578-1644). Zie wikipeda hier (it)
- Het materiaal voor de jaarlijsten vind ik in historische standaardwerken en monografiën. Behulpzaam is ook de Enciclopedia Treccani, zowel online als op papier. En niet te vergeten wikipedia. Het boek van Claudio Rendina, Roma giorno per giorno, Rome: Newton & Compton, 2008 bracht mij op het idee. In 1979 verscheen als onderdeel van de Grande Dizionario Enciclopedico een deel met de titel Cronologia Universale: Dalla Prestoria all’Età Contemporanea. Het boekwerk bevat 35.000 ingangen en een gedetailleerde analytische index. Turijn: UTET, 1979. Pp. 1273.
- Zie hier voor een artikel over Chronologie als hulpwetenschap voor de geschiedschrijving. En hier voor een handig overzicht van de Timelines.
- Over deze periode van de Italiaanse geschiedenis bestaan twee recente Nederlandse monografieën. Beide boeken behandelen ook de naoorlogse periode, die van het contemporaine Italië.
- Jaap van Osta, Een geschiedenis van het moderne Italië: De wording van een natie (1861-2011). Amsterdam: Wereldbibliotheek, 2020.
- Pepijn Corduwener en Arthur Weststein, Het Italiaanse experiment: Een nieuwe geschiedenis van modern Italië. Amsterdam: Prometheus, 2021.
Het Colosseum in Rome. Overzicht blogartikelen
Op dit weblog plaatste ik een aantal artikelen over het Colosseum in Rome. Zie de gelinkte titels hieronder. De posts bevatten illustraties in zwart-wit en in kleur. Af en toe werkt ik de tekst bij. Het meest recente stukje staat bovenaan. Ten overvloede: de posts hebben geen wetenschappelijke pretentie. Met enig recht zou men de stukjesook wel causerieën kunnen noemen.
- Het Colosseum geschilderd gegraveerd en getekend. Een lijstje kunstenaars die het Monument vereeuwigden in een of meer werken. Met links. 27 juli 2024.
- Chronologie van het Colosseum opgetekend vanaf het begin. 29 november 2021.
- Het Colosseum van Scipione. Een tekening. Scipione was een begaafde kunstenaar. 18 maart 2018.
- Het Colosseum een afbeelding en twee boeken. 30 november 2017.
- Een leeg Colosseum betreden: gelukt! 24 mei 2014. Mijn ervaring van een Colosseum zonder bezoekers.
- Federigo Tozzi het Colosseum en een foto. 22 juni 2011.
- Het Colosseum blijft overeind en Rome voortbestaan. 28 maart 2011.
- Daisy Miller in het Colosseum. 14 oktober 2010. Aandacht voor een beroemd verhaal van Henry James.
Over Literatuur en Bibliotheken
De literatuur over het Monument is bijzonder omvangrijk. Jaarlijks groeit het aantal boeken met diverse tientallen. Het gaat om uitgaven voor een groot publiek – fictie en non-fictie – en wetenschappelijke publicaties. De boekwinkel op de eerste verdieping legt daarvan getuigenis af. Het aantal wetenschappelijke artikelen dat zijn weg vindt naar tijdschriften en verzamelbundels is groot genoeg om een bibliothecaris bijna dagwerk te geven. Een gespecialiseerde bibliotheek zou vele duizenden items bevatten.
De verklaring voor dit verschijnsel is minstens tweeledig. Het wetenschappelijk onderzoek staat niet stil. En gezien de aard van het object van onderzoek zijn er verschillende disciplines bij betrokken. Denk maar aan archeologie, oudheidkunde, literatuurgeschiedenis en niet te vergeten klassieke filologie.
Een ander verhaal is zijn de gadgets. Niet alleen T-Shirts en foulards, maar ook replica’s van gladiatoren en van het Monument. Ook de liefhebbers van numismatiek komen aan hun trekken.
Aantekeningen bij Het Colosseum in Rome. Overzicht blogartikelen
- De in Amsterdam wonende oudheidkundige Jona Lendering schrijft niet alleen boeken maar publiceert ook op zijn blog Mainzer Beobachter. Hij heeft heel recent een serie interessante stukjes over het Colosseum geschreven, zie hier.
- In de KB catalogus zijn dit de treffers op het sleutelwoord Colosseum. De catalogus van de Deutschen National Bibliothek DNB levert aanzienlijk meer treffers op.