Hieronder volgt een overzicht van alle krantenartikelen van Italo Svevo. De lijst heb ik samengesteld op basis van twee van de drie uitgaven van Svevo’s verzamelde werken. De eerste uitgave werd gemaakt door Lees verder “Krantenartikelen van Italo Svevo Een overzicht”
Amelia Rosselli over Pasolini… in een gesprek
In een interview met Plinio Perilli vertelt Amelia Rosselli over Pasolini. Het gesprek vond plaats in Rome in juni 1995. Zeven maanden vóór haar zelf gekozen dood op 11 februari 1996.
Pasolini presenteert Rosselli’s poëzie in 1963
Zij debuteerde in 1963 met de cyclus “Ventiquattro poesie”, Vierentwintig gedichten, in het legendarische literaire tijdschrift Menabò. Pier Paolo Pasolini schreef er een kort maar doordacht essay bij. Zijn bemoeienis én de status van Menabò zorgden ervoor dat de toonaangevende literaire wereld vanaf dat moment niet meer om haar heen kon. De redactie van Menabò had het goed gezien. Laura Barile schrijft: ‘Amelia Rosselli behoort tot de belangrijkste persoonlijkheden van de twintiste eeuwse dichtkunst.’
Amelia Rosselli
Zij schreef poëzie in drie talen: Frans, Engels en Italiaans. Het meeste evenwel in de laatste taal. Rosselli werd in 1930 in Parijs geboren. Haar moeder was een Engelse van Ierse afkomst en haar vader Carlo Rosselli van Italiaanse. Hij werd in 1937 met zijn broer Nello, beide antifascistische bannelingen, in opdracht van Benito Mussolini vermoord. Kort voor de Duitsers Frankrijk binnenvielen vluchtten beide weduwen met hun zeven kinderen eerst naar Engeland en vervolgens naar Amerika. Daar bezocht Amelia het gymnasium. Na de bevrijding kwam het gezin naar Florence, maar Amelia vertrok al na enkele maanden naar Londen. Zij begon er aan een studie viool, piano en compositie.
Weer terug in Italië
In 1948 keerde zij terug naar Florence. Ze bleef er niet lang. Na een enkele maand verhuisde ze naar Rome. Ze zou er niet meer weggaan. Tot ongeveer 1960 hield zij zich hoofdzakelijk bezig met muziek. De eerste gedichten schreef ze in 1952. De poëzie zou vanaf het begin van jaren zestig haar scheppende werk worden. In de jaren vijftig kreeg zij haar eerste zenuwinzinking en constateerde men de symptomen van de ziekte van Parkinson.
In het interview met Perilli vertelt Rosselli over haar werk en de schrijvers met wie zij in Rome omging. Hier volgen de passages waarin Amelia Rosselli over Pasolini spreekt:
Het interview
[…] Vertel over je ontmoeting met PasoliniIk heb hem thuis bij [Alberto] Moravia ontmoet. Er waren zeker nog twintig andere gasten. Met het koude zweet in mijn handen ben ik naar hem toegestapt. Ik heb hem gevraagd of ik hem een manuscript met mijn poëzie mocht laten zien. Het feit dat [Elio] Vittorini er zijn goedkeuring er aan had gegeven, hielp natuurlijk. Hij zei dat het goed was. En ik weet niet na hoeveel tijd, maar hij belde me enthousiast op en vroeg om bij hem langs te komen. Mijn indrukken van hem? Erg gunstig. Dat geldt voor alle keren dat ik hem ontmoette. Dat was niet zó vaak. Hij was heel gereserveerd. En heel “opvoedend”.
Hij had een pedagogische missie.
Hij wist uit elke persoon het beste naar boven te halen. Later ben zijn gedichten gaan lezen.
Nadat u hem hebt ontmoet ?
Ja. Bepaalde dingen, dat is duidelijk, raakten mij enorm. Andere wat minder. Maar tegenwoordig ben ik op het grootste deel van zijn werk heel erg gesteld, want ik heb zijn karakter beter begrepen. Ook hij was iemand die experimenteerde… Hij kon het toch niet zijn hele leven over Gramsci blijven hebben!
Hij leed enorm, maar koesterde tegelijk een grote liefde voor de werkelijkheid.
Enkele van zijn boeken, bijvoorbeeld Poesia in forma di rosa, uit 1963, hebben mij bijzonder geboeid. Maar dat was wel veel later. Vaak zijn we nog niet rijp voor bepaalde werken, in die fase van ons leven geven we dan ze geen aandacht. Het is geen estetisch oordeel, en ook niet absoluut. Later, en dat kan soms pas na tien of twintig jaar zijn, nemen we het boek weer ter hand, en… […]
Honderd jaar Pasolini
Vooruitlopend op de honderdste geboortedag van Pier Paolo Pasolini, die valt op 3 maart 2022, heb ik Rosselli’s herinneringen aan hem vertaald. Twee opmerkingen slechts. Ten eerste over de term experimenteerde, in cursief in het interview. Het is een grondtrek van Rosselli’s werk. Haar drietalige achtergrond stimuleerde en werkte door in haar linguïstische experimenten: lexicaal, metrum, versvorm, gewilde grammaticale afwijkingen, muzikaliteit.
Zij waardeerde ongetwijfeld Pasolini’s meertaligheid, die, zoals men weet, veel poëzie in het Friulaans schreef. En in zijn romans uit 1955 en 1959 speelde het Romeinse dialect een wezenlijke rol. Ten tweede blijkt hoe groot Pasolini’s invloed in 1963 al was. Zijn gezag was enerzijds gebaseerd op zijn literaire reputatie, anderzijds op zijn filmische werk. De romans Ragazzi di vita en Una vita violenta verschenen in 1955 en 1959, en de dichtbundel Le ceneri di Gramsci in 1957. Zijn films Accatone in 1961 en Mamma Roma in 1962.
Aantekeningen bij Amelia Rosselli over Pasolini…
- Plinio Perilli, “L’ultimo intervista”. In: Poesia. Mensile internazionale di cultura poetica. Milaan: Crocetti Editore. Anno IX, marzo 1996, n° 93, pp. 24-26. De citaten op p. 26. Titel vertaald: Het laatste interview. In het nummer staan drie beschouwingen over Rosselli en een ruime keuze uit haar gedichten.
- Wie de stem van Amelia Rosselli wil horen, kan naar dit video fragment uit 1992 luisteren en kijken.
Amelia Rosselli, “Ventiquattro poesie”. In: Menabò 6, pp. 41-65.- Pier Paolo Pasolini, “Notizia su Amelia Rosselli”. In: Menabò 6, pp. 66-69.
- Menabò werd geleid door Elio Vittorini en Italo Calvino en was een publicatie van uitgeverij Einaudi. Het verscheen van 1959 tot 1967. Nummer tien was gewijd aan de in 1966 overleden Vittorini en daarom tevens het laatste dat verscheen.
- Laura Barile, “Amalia Rosselli”, in: Cesare Segre e Carlo Ossola (red.), Antologia della poesia italiana: Novecento. Seconda parte. Turijn: Einaudi, 1999, deel 6, pp. 998-1011, 1195-1198. L. Barile was hoogleraar Italiaanse letterkunde aan de universiteiten van Bologna en Siena, en visiting professor aan de University of Chicago.
Schemerdichters of poeti crepuscolari in Italië
Of de Schemerdichters of poeti crepuscolari erg in hun sas waren met deze benaming valt nog te bezien. De term ‘schemerdichters’ is de vertaling van het Italiaanse ‘poeti crepuscolari’ [spreek uit: krepoeskolarie].
De germanist Giuseppe Antonio Borgese (1882-1952) bedacht het woord, of preciezer: het adjectief. Hij gaf aan een artikel, dat op 1 september 1910 in het Turijnse dagblad La Stampa verscheen, de titel ‘Poesia crepuscolare’, letterlijk ‘schemerige poëzie’. Over de dichters die hij op het oog had liet hij zich zó uit:
… dichters die zich vervelen en geen andere emoties kunnen bezingen dan een troebele en duistere melancholie, aangezien zij niets om handen hebben…
… een schemerige stem, de stem van een glorieuze poëzie, die aan het uitdoven is …
Deze ironische en wat negatieve toon gold de drie dichters over wier werk Borgese een recentie schreef: Mario Moretti, Fausto Maria Martini en Carlo Chiaves. Dat het tijdperk van de grote poëzie voorgoed voorbij was, bleek volgens hem uit de tendens die hij in deze dichtkunst waarnam. Hij zag hierin de invallende duisternis, de komende nacht. Het waren beelden van het naderende einde en de ondergang. Het beeld herinnert mij aan wat Johan Huizinga tien jaar later ‘herfsttij’ zal noemen: het aflopende tijdperk van de middeleeuwen.
Wie waren deze Schemerdichters of poeti crepuscolari in het Italië aan het begin van de 20ste eeuw? Wat hadden Schemerdichters of poeti crepuscolari gemeen? Kan men spreken van een groep of van een beweging?
De dichters
Over het volgende lijstje bestaat bij literatuurhistorici een zekere consensus. Vermeld moet worden dat Corrado Govoni, Marino Moretti en Aldo Palazzesche deze dichterlijke tendens spoedig achter zich lieten. En de invloedrijke bloemlezer Edoardo Sanguineti neemt de twee niet op in de afdeling gewijd aan de Schemerdichters in zijn succesvolle anthologie van de twintigste eeuwse Italiaanse poëzie. En merk op dat zes van hen zeer vroeg stierven.
Carlo Chiavez (1882-1919)
Sergio Corazzini (1886-1907)
Giulio Gianelli (1879-1914)
Corrado Govoni (1885-1965)
Guido Gozzano (1883-1916)
Tito Marrone (1882-1967)
Fausto Maria Martini (1886-1931)
Marino Moretti (1885-1979)
Aldo Palazzeschi (1885-1974)
Carlo Vallini (1885-1920)
Nino Oxilia (1889-1917)
Wat de schemerdichters deelden
De genoemde dichters deelden een benadering waarin zij streefden naar het ontmythologiseren van de poëtische traditie. Men denke daarbij aan hun directe voorgangers als Giosuè Carducci, Gabriele D’Annunzio, Giacomo Leopardi en Giovanni Pascoli. Het realiseren van deze doelstelling leidde tot het gebruiken van alledaagse taal en thema’s. Het vrije vers en een sterke neiging naar het proza pasten in deze opzet.
Meer psychologisch getinte thema’s zijn: de onmacht aan het eigen bestaan een zin te geven; vormen van zelfontkenning en -medelijden; ziekte, verveling en melancholie. Men treft deze kenmerken niet altijd en bij alle kunstenaars aan. Sommigen van hen waren werkelijk ziek: Corazzini stierf vroeg aan tuberculosis.
Invloed en betekenis
Men kan niet spreken van een school, beweging of groep. Aan het einde van het tweede decennium waren de meeste schemerdichters overleden of hadden deze literaire ervaring achter zich gelaten. Een aantal van de hierboven genoemde stylische kenmerken keren terug in het werk van laat twintigste eeuwse dichters.
Aantekeningen
- Over de schemerdichters verschenen diverse studies en veel artikelen en meer recent natuurlijk blog posts. In het Nederlands bestaat evenwel zeer weinig materiaal.
- Voor mijn post over Corrado Govoni en zijn gedicht “De genoegens” zie hier. Zie ook mijn overzichtspagina met links naar andere poëzie vertalingen.
- Zie de pagina wikipedia in het Italiaans. Er bestaat (nog) geen Nederlandse pagina.
- Edoardo Sanguineti, Poesia italiana del Novecento. Turijn: Einaudi, 1993³ (1969¹), pp. 399-532.
- Zie de bloemlezing bezorgd door Andrea Cortelessa, Le notti chiare erano tutte un’alba. Milaan: Bompiani, 2018. Echt aan te bevelen voor de studie van de periode rond de Eerste Wereldoorlog..
- Belangrijk en nuttig: Giuseppe Farinelli, Perché tu mi dici poeta? Storia e poesia del movimento crepuscolare. Roma: Carocci editore, 2005. In deze monografie ook een uitgebreid overzicht van de literatuur.
Palazzeschi in Nederlandse vertalingen van zijn werk
Deze pagina geeft enige informatie over Aldo Palazzeschi in Nederlandse vertalingen. Bovendien een enkele opmerking over deze dichter die ten slotte romancier werd.
Aldo Palazzeschi is het pseudoniem van Aldo Pietro Vincenzo Giurlani. Hij zag op 2 februari 1885 het levenslicht in Florence. Hij stierf in Rome op 17 augustus 1974. Zijn graf bevindt zich in zijn geboorteplaats. Voor zijn schrijversnaam nam hij vanaf 1905 de achternaam van zijn oma van moederskant in gebruik.
Palazzeschi verovert zijn vooraanstaande plaats in de literatuur aanvankelijk met zijn gedichten, maar na de Eerste Wereldoorlog legt hij zich toe op het proza. Maar hoe zat het met hem en die oorlog?
Palazzeschi en de Eerste Wereldoorlog
Palazzeschi was net als vele andere schrijvers en kunstenaars enthousiast over het ten strijde trekken van hun vaderland tegen de vijand. Bekend was de pro-oorlog opstelling van de Italiaanse futuristen, maar ook een dichter als Giuseppe Ungaretti nam de wapens op. Zie hier een vertaling van een stukje van Palazzeschi:
Lang leve deze oorlog!
Uitroepen ‘lang leve deze oorlog!’ wil in de eerste plaats zeggen ‘weg met deze oorlog’! Het wil zeggen werken aan de noodzaak imbeciele Duitse barbaarsheden te verpletteren.
Het wil zeggen zich voegen in de rijen van de beschaafde volkeren die de beschaving verdedigen.
Niet handelen betekent het verdedigen van de Duitsers. En ze misschien helpen hun beestachtige imperialisme te laten zegevieren. Zich op die manier verantwoordelijk maken voor een halfbloed Europa over honderd jaar, waarop deze slecht witgemaakte zwarten hopen.
Deze oorlog moet onze eeuwenoude rekeningen met Oostenrijk vereffenen. Het moment dat hun schulden worden geïnd kan niet langer worden vooruitgeschoven.
Deze oorlog is de morele heropstanding van Italië. Het nieuwe bewustzijn is doorgebroken. was de kurk die wij op het juiste tijdstip uit de fles trokken en waarmee wij de krachten van 35 miljoen personen bevrijdden.
Vanaf dit moment zijn wij slechts een ding: Italianen !
Lang leve, lang leve, lang leve deze oorlog!
Neutraal
Dit stukje van Palazzeschi verscheen op 22 mei 1915 in het beroemde Florentijnse literaire tijdschrift Lacerba. Hij keerde zich tegen de deelname van Italië aan de oorlog. In dat opzicht was hij het oneens met zijn futuristische vrienden. Niettemin was hij een overtuigde tegenstander van Oostenrijk en Duitsland. Hij bleef echter standvastig in zijn neutraliteit en hield zich ook tijdens het fascisme beslist afzijdig van de politiek. Dat weerhield hem – en de meerderheid toen – er natuurlijk niet van markante nationalistische gevoelens te koesteren.
Palazzeschi in Nederlandse vertalingen
Van Aldo Palazzeschi in Nederlandse vertalingen zijn slechts enkele gedichten en een roman beschikbaar. Zeker geen rijke oogst.
Poëzie
- ‘Vier gedichten’, in Raster, 1997. Vertaling van Karel van Eerd. Zie DBNL om de teksten te lezen.
- Gedichten in het tijdschrift Deux Ex Machina, 1988. Zie DBNL, maar de tekst wordt niet getoond.
Proza
Gezusters Materassi. Amsterdam: De BezigeBij, 2009. Vertaling Anton Haakman. Dit is de beroemdste roman van Palazzeschi, Sorelle Materassi, die voor het eerst uitkwam in 1934. In 1937 verscheen de eerste Nederlandse vertaling: De gezusters Materassi, bij Van Holkema & Warendorf, Amsterdam. Deze vertaling ken ik niet.- Uit ‘Het wetboek van Perelà’, in Yang, 2008. Link op DBNL, maar de tekst wordt niet getoond. Het gaat blijkbaar om fragmenten uit deze tekst, die in het Italiaans in 1911 verscheen als Il codice di Perelà. Later herschreef hij deze roman, die in 1954 bij uitgeverij Vallecchi in Florence uitkwam met de titel L’uomo di fiumo, De man van rook. Een bijzonder boek.
Aantekeningen bij Aldo Palazzeschi in Nederlandse vertalingen
- Klik hier voor mijn post over twee gedichten van Palazzeschi.
- Er is geen Nederlandse wikipedia pagina, klik hier voor de Italiaanse.