Categorie: Bloemlezingen

Geplaatst op

Acht eeuwen Italiaanse poëzie door Frans van Dooren

Bijna 400 pagina’s Italiaanse poëzie in het Nederlands in één band. Deze bloemlezing – Gepolijst albast. Acht eeuwen Italiaanse poëzie – ontstond in krap twee decennia: van 1973 tot 1992. Frans van Dooren (1934-2005) publiceerde ruim de helft van de opgenomen vertalingen eerst in literaire tijdschriften. De rest kwam met het oog op deze bundel tot stand en was dus onuitgegeven.

Acht eeuwen Italiaanse poëzie

De bloemlezing biedt naar zijn zeggen een ‘representatief tableau’ van acht eeuwen Italiaanse poëzie. Hij verdeelde die in vijf perioden (tussen haakjes het aantal dichters):

I. De Middeleeuwen en Dante (22)
II. Humanisme en Renaissance (27)
III. Van Contrareformatie tot Verlichting (27)
IV. Van Romantiek tot Decadentisme (20)
V. De Twintigste Eeuw (30)

Van Dooren maakt een onderscheid tussen wat hij noemt de ‘poëtische genieën’ en de anderen. Dit zijn zijn topdichters:

Dante Alighieri
Francesco Petrarca
Ludovico Ariosto
Torquato Tasso
Giuseppe Parini
Ugo Foscolo
Giacomo Leopardi
Eugenio Montale

De overige dichteressen en dichters zijn er in totaal 116.

Van Doorens visie op vertalen

Onvermijdelijk de vraag wat de keuze voor opname in de bloemlezing bepaalde. Als ik het goed zie, liet Van Dooren zich leiden door drie overwegingen: zijn persoonljke voorkeur, de ‘vertaalbaarheid’ en de begrijpelijkheid.

Hij geeft in het nawoord ook inzicht in zijn visie op het vertalen. Zijn uitgangspunt is dat ‘formele en muzikale elementen van de poëzie doorslaggevend zijn voor de kracht van een poëtische boodschap’ (p. 443). Vorm en klank zijn dus richtinggevende criteria bij zijn vertaalwerk geweest. Dat leidde er onder andere toe dat hij met de algemene opbouw van een gedicht, de rijmschema’s en de versmaten terdege rekening hield.

Het is bijna overbodig te zeggen, dat Van Dooren zich niet kon vinden in de letterlijke vertaling van poëzie, want dat zou naar zijn zeggen geen poëzie opleveren. Hij spreekt liever van herdichten. Hij somt in dit verband drie interessante tegenstellingen op :

Speelse bewerking boven schoolse reproductie
Artistieke herschepping boven wetenschappelijke blauwdruk
Synthetisch-globale weergave boven analytisch-exacte omzetting

Volgens Van Dooren kan men bij het vertalen van poëzie niet heen om de subjectieve component. Het pleit voor hem, dat hij dit aan de lezers van zijn acht eeuwen Italiaanse poëzie van meet af aan duidelijk maakt. Zijn bundel bevat natuurlijk gedichten die ook — eerder of later — door anderen werden vertaald. Vergelijking met andermans versies is niet alleen een genoeglijke bezigheid, maar scherpt bovendien het kritisch vermogen. Beheerst de lezer of lezeres beide talen, dan komt er nog eens een dimensie van leerzaamheid bij.

Acht eeuwen Italiaanse poëzie door Frans van Dooren

In dit weblog verwijs ik meer dan eens naar Van Doorns werk, maar het gaat mij dan bijna altijd om de Italiaanse poëzie uit de 20° eeuw.

Go to top

Aantekeningen bij Acht eeuwen Italiaanse poëzie

  • Frans van Dooren, Gepolijst albast: Acht eeuwen Italiaanse poëzie. Baarn: Ambo, 1994. [Het boek is alleen nog antiquarisch verkrijgbaar.]
  • Van dezelfde auteur: Frans van Dooren, Geschiedenis van de klassieke Italiaanse literatuur. Amsterdam: Atheneum-Polak & Van Gennep, 1999. Zie hier voor een recentie van Kees Fens in De Volkskrant van vrijdag 19 november 1999.
  • Harold Hendrix schreef dit korte artikel over Frans van Dooren na de toekenning van de Martinus Nijhoff prijs voor vertalen. Zie hier voor het artikel in het tijdschrift Incontri.
  • Over de vertaler hier een Brabantse website.
  • Zie hier een wikipediapagina over Frans van Dooren.

 

Geplaatst op

Bloemlezingen van Italiaanse poëzie. Een overzicht

Bloemlezingen van Italiaanse poëzie. Een overzicht

Deze post Bloemlezingen van Italiaanse poëzie geeft eerst een lijstje van de vertalingen die ik gebruik. Dan volgens de verwijzingen naar bundels waarin ook Italiaanse dichters zijn opgenomen. Ten derde een keuze uit de vele oorspronkelijke uitgaven. Ik vermeld ook de  samenstellers en bibliografische informatie. En meestal is er een link naar een afbeelding van het omslag. De laatste paragraaf bevat enkele opmerkingen over het populaire literaire genre ‘bloemlezing’.

Nederlandse vertalingen

  • Albe. 1944. Ps. van Renaat Antoon Joostens. Keurgedichten uit de Italiaansche lyriek. Brussel: Steenlandt.
  • Bisutti, Donatella. 2000. Het stuifmeel van de sterren / Il polline delle stelle. Hedendaagse Italiaanse poëzie. Meerbeke-Ninove: Point.  Afbeelding
  • Dooren, Frans van. 1994. Gepolijst albast. Acht eeuwen Italiaanse poëzie. Baarn: Ambo. Afbeelding
  • Eerd, Karel van. 1989. Een tak van denken. Tien moderne Italiaanse dichters. Amsterdam: Meulenhoff.
  • Rawie, Jean-Pierre (red.). 2002. Het Italiaanse sonnet door de eeuwen heen. Ingeleid door Jean-Pierre Rawie. Amsterdam: Libreria Bonardi.
  • Schepens, Jan. 1975. Italiaans bouquet I & II. Italiaanse gedichten van deze tijd. Brugge: Privé-uitgave.
  • Ypes, Catharina. (1960). Olijven en zilveren populieren. Moderne Italiaanse lyriek. Den Haag: Boucher. Afbeelding.

Bloemlezingen waarin Italiaanse auteurs zijn opgenomen

  • Koen Stassijns en Ivo van Strijtem (Red.). De mooiste van de hele wereld :  300 gedichten van de 20ste eeuw, Tielt: Lannoo, z.j. Afbeelding.

Italiaanse bloemlezingen (selectie)

  1. Anceschi, Luciano. 1943. Lirici nuovi. Antologia di poesia contemporanea. Milaan: Hoepli.
  2. Bisutti, Donatella. 1997. L’albero delle parole. Grandi poeti di tutto il mondo per i bambini. Milaan: Feltrinelli. 1979 [1a ed.] Omslag
  3. Bono, Elena. 1991. Quasi un corale. Testimonianze poetiche alla Resistenza. Roma: Edizioni Civitas.
  4. Cortellessa, Andrea. 2018. Le notti chiare erano tutte un’alba. Antologia dei poeti italiani nella prima guerra mondiale. Milano: Bompiani. Omslag
  5. Faccioli, Emilio, et al. 1980. Nuovi poeti italiani 1. Torino: Einaudi. Omslag
  6. Falqui, Enrico. 1966. Tutte le poesie della «Voce». Firenze: Vallecchi. Omslag
  7. Giuliani, Alfredo. 1965. I novissimi. Poesie per gli anni ’60.  Nuova edizione riveduta. Omslag afbeelding
  8. Papini, Giovanni e Pancrazi. 1925. Poeti d’oggi (1900–1925). Seconda edizione riveduta e accesciuta. Florence: Vallecchi.
  9. Sanguineti, Edoardo. 1993. Poesia italiana del Novecento, Turijn: Einaudi. 2 delen. Omslag
  10. Segre, Cesare e Carlo Ossola. 2004. Antologia della poesia italiana. Rome: La biblioteca della Repubblica. Omslag
  11. Serianni, Luca. 2020. Il verso giusto. 100 poesie italiane. Bari-Rome: Laterza.

Een uitputtend bibliografisch overzicht van Italiaanse bloemlezingen, gemaakt door Nicolò Scaffai, vindt u in deze PDF. De literatuur over het verschijnsel bloemlezing is zeer omvangrijk en sommige auteurs spreken van een literair genre.

Over Bloemlezingen

  • Een bloemlezing kan dienen als een eerste kennismaking met het werk van een auteur of met poëzie uit een bepaald tijdperk. Dat geldt natuurlijk ook voor bloemlezingen van Italiaanse poëzie. De samensteller kan zijn aandacht echter ook beperken tot een stroming of een dialect of streektaal. Soms is het een handig hulpmiddel, soms een uitnodiging tot het  lezen van ander werk een dichter, soms allebei.
  • In een artikel over Horatius vergelijkt de classicus Piet H. Schrijvers een bloemlezing met ‘een persoonlijk uitgekozen en geordend boeket dat in de loop der eeuwen van de voorkeur van de samenstellers en hun publiek getuigt’. Tot nadenken zet de opmerking van Albert Verwey: ‘Verzamelingen van dien naam geven wel de gedichten buiten het verband met het andere werk van hun maker, maar ze tonen ze niet in een nieuw verband.’ (Inleiding tot de nieuwe Nederlandse dichtkunst (1880-1900),  Amsterdam: De Maatschappij voor Goede- en Goedkoope Lectuur, 19215, p. 62.