De hele dag viel er op 6 januari 1985 sneeuw in Rome. Het was een uitzonderlijke gebeurtenis – nu bijna veertig jaar geleden – die door een aantal fotografen en amateurcineasten werd vastgelegd. Eén van hen was de bekende fotograaf Roberto Koch. De foto hieronder is van hem. In de zomer van 1998, van 18 juli tot 13 september, werden veertig van zijn werken getoond in het museum Villa Savorgnan in Lestans. Het weekblad Diario della settimana (Dagboek van de week) koos er tien uit en vroeg tien auteurs een stukje over een foto te schrijven. De resultaten verschenen in het nummer van 15 juli 1998.
Rosetta Loy liet zich inspireren door Kochs foto van de Sint-Pietersbasiliek hieronder (klik of de foto om te vergroten). De fotograaf was het plein tot voorbij de obelisk overgestoken. Vandaar dat de gallerijen van Bernini niet op de foto te zien zijn.
Loy gaf haar verhaal de titel ‘Stilte in Roma’. Zij neemt in haar tekst behalve enkele autobiografische elementen op. Noch schuwt zij kritische observaties en historische verwijzingen over Rome. Het tussenkopje is van mij.
Stilte in Rome
De wereld staat op zijn kop. Misschien groeien er binnenkort tomaten op de Noordkaap en bloeit er mirte, terwijl witte beren in de van Posillipo zwemmen. Of is er een immense deken van stilte over de aarde neergedaald? Zijn de kleine figuren aan de zijkant van het plein, de onwetende skiër en de kinderen door de lens bevroren in de laatste beweging van hun domme spelletjes? Het zijn slechts pionnen overgebleven aan het eind van de wedstrijd.
Nog een moment en ook zij zullen worden toegedekt door de grote zuiverende deken die Rome in slaap heeft gewiegd. Deze schreeuwerige, corrupte, cynische stad, verstikt door lawaai en stinkend naar uitlaatgassen. Haar oude en hartverscheurende schoonheid hervindt zij slechts in de diepte van de nacht.
Haar straten, pleinen en steegjes worden elke dag overspoeld door een leger figuranten in een hedendaagse new age versie, die volgens een nieuw draaiboek voor Romeinen spelen. Dé Romeinen bestaan niet meer. Zij zijn gereduceerd tot een handvol mensen, weggestopt in een paar enorme woonkazernes aan de stadsrand. Het waren de laatste Romeinen uit de wijk ‘Borgo’. Zij werden nog niet zo lang geleden verdreven door de slopershamers van hen die zich in een moment van krankzinnige euforie verbeeldden, dat ze het eeuwige en keizerlijke Rome konden herbouwen.
Rosetta gedoopt in de Sint-Pieter
Een week na mijn ben ik gedoopt in de Sint-Pietersbasiliek. Dat was was de eerste keer dat ik naar buiten ging en de hemel, de stenen, het licht van mijn stad aanschouwde. En het eerste beeld dat op mijn netvlies kwam te staan, moet dat van de basiliek zijn geweest, badend in de meizon. Dat is misschien de reden waarom ik, zodra ik de vrijheid had om te kiezen, ben gaan wonen op een plek vanwaar ik de unieke koepel van de Sint-Pieter aan de horizon kon zien.
Van een afstand kijk ik naar de koepel, die, als een ver en verloren goed, zweeft in het bedrieglijke licht van de zonsondergang, opdoemt in het bleke grijs van de dageraad of verkeert in de onzekere nevels van de dag. Als een fata morgana waarin de zuilengalerijen in de stilte trillend en wonderbaarlijk oprijzen en waarin de altijd gesloten gouden deuren glinsteren.
Wie weet hoe het zou zijn geweest als op die januaridag in 1985 de sneeuw niet binnen een paar uur was gesmolten, maar blijven vallen en vallen tot de hele basiliek met haar stenen engelen, torenende boven de frontons, eronder was bedolven.
***
Waarom Rosetta Loy?
Men zou zich de vraag kunnen stellen waarom de redactie van het weekblad Diario de schrijfster had gevraagd een korte bijdrage te schijven over deze foto. Een mogelijk antwoord is dit. Een jaar eerder, in mei 1997, was Loys boek La parola ebreo verschenen. (De Nederlandse vertaling kwam uit in 1998.) Aan het begin van het boek schrijft zij: ‘… ik ben gedoopt in de Sint-Pieter…’ (p. 4).
Op pagina 7 vertelt zij over de kinderboeken waarvan zij hield. Zij noemt het legendarische Zandmannetje. Maar vooral ‘… de Befana die in de nacht door de sneeuw ploetert om door de schoorsteen de huizen binnen te gaan. Ik heb een onwankelbaar geloof in de Befana ook al is er in Rome geen sneeuw en hebben wij thuis geen schoorsteen.’
Vervolgens keert de schijfster terug naar 15 maart 1931, haar geboortedag: ‘dat kindje werd geboren in het jaar IX van de Fascistische Jaartelling, in via Flaminia 21, in de “rode” kamer, zo genoemd vanwege het wijnkleurige behang.’
En de gebeurtenis waar zij in het bovenstaande verhaal naar verwijst:
‘Enkele dagen later […] wordt zij naar de Sint-Pietersbasiliek gebracht om te worden gedoopt. Haar broertje en zusjes zijn er ook bij. Toevertrouwd aan de armen van voedsters en kindermeisjes (de grootste is vier en de kleinste net vijftien maanden). Bij de doop krijgt zij ook de naam Pia, naar de paus onder wiens regering zij is geboren: paus Pius XI.’
Aantekeningen bij 1985 Sneeuw in Rome Een kort verhaal van Rosetta Loy
- Het verhaal vond ik in het niet meer bestaande weekblad Diario della settimana, Jaargang III, nummer 28, van woensdag 15 tot dinsdag 21 juli 1998. Op pp. 15-29 de reportage, de tekst van Loy op p. 25.
- In haar tekst gebruikt Rosetta Loy de stijlfiguur ‘armata Brancaleone’, die verwijst naar de film van dezelfde titel uit 1966. Zie de eerste zin van de derde alinea. Het ‘leger’ dat de edelman Brancaleone aanvoert, bestaat uit een ratjetoe van armoedzaaiers en weinig slimme lieden.
- Rosetta Loy, La parola ebreo. Torino: Einaudi, 1997. Nederlanse editie: Het woord jood. Amsterdam: Meulenhoff, 1998. Vertaling uit het Italiaans door Tine Riegen en Anna Maria Domburg.
- Roberto Koch is een vooraanstaande Italiaanse fotograaf. Vanaf 1986 leidt hij het Agentschap Contrasto en vanaf 1994 de gelijknamige uitgeverij Contrasto.
- Zie de pagina wikipedia (it) over Rosetta Loy.