Onder de documenten op de tentoonstelling “De verdronkenen. Rome 16 oktober 1943”, “I Sommersi. Roma 16 ottobre 1943” (tot 18 februari 2024 in de Capitolijnse Musea) zag ik in een vitrine een vergeelde krantenpagina. Het artikel waarvoor de samenstellers aandacht vragen, kopt ‘Pogrom in Rome’. Het verscheen op Lees verder “Een Pogrom in Rome. In de krant van 26 oktober 1943”
Romeinse Volkstellingen sinds 1871. De cijfers tot 1951
Bij de eenwording van Italië in 1861 ontbrak de belangrijkste stad: Rome. Zij was de zetel van de Kerkelijke Staat waartoe in dat jaar ook nog grote delen van de regio Latium behoorden. Op 20 september 1870 nam het Italiaanse koninklijke leger op spectaculaire wijze (lees hier het verhaal) de stad in en maakte zo een eind aan de wereldse macht van de paus. De nieuwe politieke status van de stad beloofde economische groei. Dit dubbele perspectief bracht talloze werkzoekenden ertoe naar Rome te trekken. Zo ontstond een aanhoudende bevolkingsgroei die werd werd gemeten door de Romeinse volkstellingen sinds 1871.
De paus kreeg met het Vatikaan zijn eigen grondgebied. Rome werd in februari 1871 formeel jurisch de hoofdstad van Italië. Zeer verregaand waren de gevolgen: het hof en de het regeringsapparaat verhuisden van Florence naar Rome.
De tabellen
De gegevens hieronder komen uit twee bronnen. Sanfilippo in de derde kolom staat voor de historicus Mario Sanfilippo, terwijl de afkorting ISTAT verwijst naar het nationale instituut voor de statistiek in Rome. De tabel geeft de Romeinse Volkstellingen sinds 1871, maar sluit ik af bij 1951. Alleen de Istat geeft voor de groei ook een percentage aan plus de datum van de volkstelling.
| Jaar | Datum | Sanfilippo | ISTAT | % |
| 1871 | 31/12 | 244.844 | 209.222 | – |
| 1881 | 31/12 | 300.467 | 269.813 | 29.0 % |
| 1891 | – | 386.626 | – | – |
| 1901 | 10/02 | 462.783 | 416.028 | 52.2 % |
| 1911 | 10/06 | 542.123 | 511.076 | 22.8 % |
| 1921 | 01/12 | 691.661 | 650.258 | 27.2 % |
| 1931 | 21/04 | 1.008.083 | 916.858 | 41.0 % |
| 1941 | – | 1.403.307 | – | – |
| 1945 | – | 1.500.513 | – | – |
| 1951 | 04/11 | – | 1.626.793 | 43.6 % |
Toelichting
Sanfilippo vermeldt dat de jaren 1881, 1941 en 1945 die hij geeft niet op volkstellingen berusten. Hij berekende de aantallen op basis van de gegevens in het Gemeente archief. Vergeleken met de Istat-tellingen zijn de aantallen die hij verschaft aanzienlijk hoger. Hij geeft er geen verklaring voor.
De tellingen vanaf 1871 namen de familie als uitgangspunt. Pas in 1901 moest elk lid van de familie een eigen formulier invullen.
Aantekeningen bij Romeinse Volkstellingen sinds 1871
- Mario Sanfilippo, Le tre città di Roma. Lo sviluppo urbano dalle origini a oggi. Bari-Roma: Laterza, 1993.
- ISTAT = Istituto nazionale di statistica. De website is in het Italiaans en in het Engels.
Het Colosseum in Rome. Overzicht blogartikelen
Op dit weblog plaatste ik een aantal artikelen over het Colosseum in Rome. Zie de gelinkte titels hieronder. De posts bevatten illustraties in zwart-wit en in kleur. Af en toe werkt ik de tekst bij. Het meest recente stukje staat bovenaan. Ten overvloede: de posts hebben geen wetenschappelijke pretentie. Met enig recht zou men de stukjesook wel causerieën kunnen noemen.
- Het Colosseum geschilderd gegraveerd en getekend. Een lijstje kunstenaars die het Monument vereeuwigden in een of meer werken. Met links. 27 juli 2024.
- Chronologie van het Colosseum opgetekend vanaf het begin. 29 november 2021.
- Het Colosseum van Scipione. Een tekening. Scipione was een begaafde kunstenaar. 18 maart 2018.
- Het Colosseum een afbeelding en twee boeken. 30 november 2017.
- Een leeg Colosseum betreden: gelukt! 24 mei 2014. Mijn ervaring van een Colosseum zonder bezoekers.
- Federigo Tozzi het Colosseum en een foto. 22 juni 2011.
- Het Colosseum blijft overeind en Rome voortbestaan. 28 maart 2011.
- Daisy Miller in het Colosseum. 14 oktober 2010. Aandacht voor een beroemd verhaal van Henry James.
Over Literatuur en Bibliotheken
De literatuur over het Monument is bijzonder omvangrijk. Jaarlijks groeit het aantal boeken met diverse tientallen. Het gaat om uitgaven voor een groot publiek – fictie en non-fictie – en wetenschappelijke publicaties. De boekwinkel op de eerste verdieping legt daarvan getuigenis af. Het aantal wetenschappelijke artikelen dat zijn weg vindt naar tijdschriften en verzamelbundels is groot genoeg om een bibliothecaris bijna dagwerk te geven. Een gespecialiseerde bibliotheek zou vele duizenden items bevatten.
De verklaring voor dit verschijnsel is minstens tweeledig. Het wetenschappelijk onderzoek staat niet stil. En gezien de aard van het object van onderzoek zijn er verschillende disciplines bij betrokken. Denk maar aan archeologie, oudheidkunde, literatuurgeschiedenis en niet te vergeten klassieke filologie.
Een ander verhaal is zijn de gadgets. Niet alleen T-Shirts en foulards, maar ook replica’s van gladiatoren en van het Monument. Ook de liefhebbers van numismatiek komen aan hun trekken.
Aantekeningen bij Het Colosseum in Rome. Overzicht blogartikelen
- De in Amsterdam wonende oudheidkundige Jona Lendering schrijft niet alleen boeken maar publiceert ook op zijn blog Mainzer Beobachter. Hij heeft heel recent een serie interessante stukjes over het Colosseum geschreven, zie hier.
- In de KB catalogus zijn dit de treffers op het sleutelwoord Colosseum. De catalogus van de Deutschen National Bibliothek DNB levert aanzienlijk meer treffers op.
Bibliografie Romeinse Historische Gebouwen: de Palazzi
Bibliografie Romeinse Historische Gebouwen: de Palazzi. Het overzicht bestaat uit twee delen: eerst de algemene werken over de Palazzi en vervolgens monografieën gewijd aan de Lees verder “Bibliografie Romeinse Historische Gebouwen: de Palazzi”