Het thema Etty Hillesum helpt God verwijst naar één van de vaak geciteerde kerngedachten die zij aan haar dagboek toevertrouwde:
En haast met iedere hartslag wordt het me duidelijker: dat jij ons niet kunt helpen, maar dat wij jou moeten helpen en dat we de woning in ons, waar jij huist, tot het laatste toe moeten verdedigen.
Dit citaat komt uit Hillesums ‘zondagochtendgebed’. Zij schreef het op 12 juli 1942 in het elfde cahier van haar dagboek (Het Werk, p. 517. Voor de volledige tekst klik hier). Het idee ‘dat jij [God] ons niet kunt helpen, maar dat wij jou [God] moeten helpen’ wordt door veel Italiaanse Hillesum-lezers sinds jaar en dag hoog gewaardeerd. Giancarlo Gaeta behandelt het thema in zijn opstel “Etty Hillesum: Massenschicksal en historisch bewustzijn”. Hij publiceerde het in 1999, maar de eerste versie stamt uit 1997, die hij als lezing op een Hillesum-seminar in Parma had gepresenteerd.
Hillesums probleem was volgens Gaeta ‘hoe het voortbestaan van God binnen en gedurende dit ongelukkige, dit verschrikkelijke en onbegrijpelijke tijdperk zeker te stellen’. Om dit doel te bereiken, concludeert hij, is er een “innerlijke zekerheid” nodig. Een zekerheid die door geen enkele externe macht kan worden aangetast. Die zekerheid biedt Etty Hillesums Godsbegrip: een God die binnen haarzelf een plaats had gekregen en zij daar veilig stelde. Hillesum gebruikt de metafoor van een God die huist in een woning in ons binnenste (zie het citaat hierboven).
Nederlands Praatcafé in Rome
Maar niet alleen bij Italianen is dit thema geliefd. Dat bleek na afloop van de informele bijeenkomst 15 mei 2014 in het Romeinse café “Giulio portami l’olio”. Ruim twintig Nederlanders waren gekomen om mijn verhaal over Etty Hillesum aan te horen. Elke derde donderdag van de maand organiseert Marius de Gaay Fortman hier het zogenaamde Nederlands Praatcafé. Na afloop was er gelegenheid om vragen te stellen en daar werd enthousiast gebruik van gemaakt.
Onder de aanwezigen bevond zich ook de rector van de Friese Kerk in Rome, Pater Tiemen Brouwer O.P., die het thema ‘God helpen’ bij wijze van observatie aan de orde stelde. Uit zijn bijdrage bleek dat hij Hillesums denkbeeld zeer positief beoordeelde. Achteraf heb ik mij gerealiseerd, dat hij als vertegenwoordiger van de rooms-katholieke kerk wellicht een opmerkelijk standpunt innam. Hillesums gedachte verwijst immers naar een immanent Godsbeeld. Rooms-katholieke Nederlanders hebben zich altijd al wat vrijer bewogen in het kerkelijke vaarwater, zelfs op een steenworp afstand van het Vatikaan.
Aantekeningen bij Etty Hillesum helpt God
- De Italiaanse titel van Gaeta’s opstel luidt: “Etty Hillesum: destino di massa e coscienza storica”. In: Giancarlo Gaeta, Religione del nostro tempo, Edizioni E/O, Roma 1999, 53-66. Zie hier de omslag.
