Deze opmerkelijke foto van het Colosseum vond ik in een rijk geïllustreerd boek over de Italiaanse schrijver Federigo Tozzi (1883-1920). De Tozzi-kenner Marco Marchi stelde het boek samen naar aanleiding van de negentigste sterfdag van de Siënese romancier. Hieronder een paar woorden over Federigo Tozzi Het Colosseum en deze mooie historische foto:
De foto was deel van het fonds van de Romeinse uitgeverij “Edizioni d’Arte Pandimiglio”, die was gevestigd in Via di Capo le Case 34-38 (in de buurt van Piazza di Spagna) en zich toelegde op het uitgeven van afbeeldingen van kunstwerken en monumenten. De uitgeverij bestaat niet meer. Het Colosseum is hier gefotografeerd vanuit het zuid-westen. Op de foto zijn geen mensen of dieren te zien, noch voertuigen. Ook de triomfboog van Constantijn staat niet op de afbeelding.Hij staat rechts van de fontein.
Wel zien we in het midden op de voorgrond de resten van de antieke fontein genaamd Meta Sudans. Wie vandaag op het plein tussen het Colosseum en de triomfboog wandelt, zoekt tevergeefs naar de fontein. In 1936 werd wat er nog van restte gesloopt omdat Mussolini en de zijnen vonden dat er een weg moest komen. Gelukkig hebben zij het monument van Constantijn laten staan. Op het grasveld ervoor ziet men een witte marmeren cirkel. Die duidt aan waar de fontein stond. Op de ondertaande foto ziet met de cirkel net boven de gele lichtvlekken (van de ochtendzon) op het grasveld op de as met de hoofdboog. Op dat punt stond eeuwenlang de fontein.
Tozzi in Rome
Tozzi woonde vanaf het najaar van 1916 in Via di Gesù, die op een ongeveer kwartier loopafstand ligt van het Colosseum. Formeel althans woonde hij daar, want in die tijd liepen de spanningen in het huwelijk met Emma zo hoog op, dat hij besloot ergens anders te gaan wonen. Uit de herinneringen van hun (enige) zoon Glauco blijkt overigens dat het contact tussen de echtelieden zeer hecht bleef. De schrijver stierf dan ook thuis, in Via di Gesù op de eerste lentedag van dat jaar.
Tozzi schrijft over het Colosseum in een van zijn notitieboekjes. Deze ‘taccuini’ werden in 1981 met zorg uitgegeven door zijn toegewijde zoon. We vinden de volgende aantekeningen in ‘taccuino XVI’ (1918):
Het Colosseum op zondag: soldaten, kostschoolmeiden, kwajongens die een spel met platte stenen spelen, verliefde stellen. In de gaten in het stuk marmer waarop ik zit, is wat regenwater achtergebleven. Weinig kraaien. […] Dicht langs het Colosseum rijden karren beladen met wijn; ze komen uit de richting van de Sint Jan van Lateranen.
Wellicht heeft Tozzi op een van zijn wandelingen door de stad de foto van het beroemde monument gekocht. De aantekening kunnen we dateren in het vroege voorjaar, want de kans op achtergebleven regenwater was in de zomer immers aanzienlijk kleiner. Dat hij soldaten noemt is niet vreemd, want het was het laatste oorlogsjaar.
De auteur verhuisde in 1914 met zijn gezin van Siena naar Rome. In de hoofdstad overleed hij in maart 1920 aan een longontsteking. Hij werd slechts 37 jaar. Daarmee kwam een veelbelovende schrijverscarrière vroegtijdig tot een einde.
De Romeinse carretti
De karren die Tozzi voorbij zag komen waren in die periode in gebruik voor het vervoer van goederen. Ze werden getrokken door een paard of een ezel. In het Italiaans werden ze ‘carretto romano’ of ‘barroccio’genoemd. De met wijn beladen karren, carretti a vino, kwamen uit de Castelli Romani en waren doorgaans beladen met 8 vaten van elk 60 liter.
Om naar Rome te komen namen ze de via Appia. Ze kwamen de stad binnen door de Poort van de Sint Jan van Lateranen. Voor wie met zijn rug naar de voorgevel naar de basiliek staat iets naar rechts beneden.
Aantekeningen bij Federigo Tozzi het Colosseum
- Federigo Tozzi, Cose e persone. Inediti e altre prose, a cura di Glauco Tozzi, Valecchi, Firenze 1981, pp. 405-406.
- Marco Marchi (red.), Stagioni di Tozzi, Le Lettere, Firenze 2010. De afbeelding staat op pagina 210.
- Professor Marchi was hoogleraar aan de Università di Firenze. Zie hier zijn pagina. Hij is nu met emeritaat.
Bijgewerkt in december 2020.
