Wat hebben paus Franciskus en Albert Verwey gemeen? De dichter en de paus lieten zich beiden bezorgd uit over het groeide nationalisme in Europa. De eerste in de jaren dertig van de twintigste eeuw, de paus tachtig jaar later in een andere wereld, maar toch niet zò anders.
Met zijn korte bezoek aan de op het Griekse eiland Lesbos geblokkeerde vluchtelingen, heeft paus Franciscus een niet mis te verstane boodschap bij de Europese politieke leiders willen deponeren. Al eerder heeft hij tegen ‘het bouwen van muren’ geageerd, maar tegen het groeiende nationalisme lijkt geen kruid gewassen. Hoe hoger de nood hoe meer men zich terugtrekt op eigen erf.
Duitsland 1938
Ik moest denken aan wat er in 1938 gebeurde, na wat de geschiedenis inging als de Kristallnacht, de progroms in Duitsland in de nacht van 9 november. De dagen erna steeg de behoefte bij vele Duitse Joden de grens te overschrijden om in Nederland een veilig onderkomen te zoeken of eventueel door te reizen. Het antwoord van de Nederlandse regering liet niet op zich wachten. Solidariteit? Vergeet het maar. Men sloot de grenzen. Onder sterke druk vanuit de bevolking kwam er weer wat rek in het beleid van toelating.
Enkele jaren voor zijn dood op 8 maart 1937 schreef de dichter Albert Verwey het gedicht “Tot de sluiters van grenzen”. Hij was van de politieke situatie in Duitsland goed op de hoogte. Dit is de eerste strofe:
Omdat gij andre talen spreekt
En muren om uw staten bouwt
En op uw sterk geweld betrouwt,
Waan daarom niet
Dat ge mijn orde breekt:
Want de aarde is mijne en tot het verst verschiet
Draag ik mijn woorden
Van Zuid naar Noorden,
Van Oost naar Westen
Vrij als de wind:
Talen noch vesten
Kunnen mij tarten
Die alle harten
Doordring en bind. […]
De negende strofe
Het volledige gedicht kunt u in de verzamelde verzen vinden. Ik citeer de negende strofe, die met acht verzen het gedicht besluit.
Open uw grenzen.
Doe al uw dwaasheid weg.
Voeg u als bescheiden mensen
In het gemeenzaam overleg.
Wij zullen de aarde bouwen
Met u, met allen.
Laat dan uw bijlen in de stammen houwen
Van haat en bijgeloof, zodat zij vallen.
Na bijna tachtig jaar zijn het verzen om opnieuw te lezen en te overdenken. De opgejaagden zijn anderen, zij komen uit landen met andere tradities en culturen, maar de haat en het bijgeloof lijken in het tolerant geheten Europa onverminderd krachtig de ‘sluiters van grenzen’ wind in de zeilen te blazen.
Aantekeningen bij Franciskus en Albert Verwey
- Een andere post over Albert Verwey in Italiaanse vertalingen.
- Zie hier voor de Kristallnacht.
- En hier voor veel materiaal op Het Geheugen,
