Wat heeft Johan Huizinga met Genua te maken. Is hij er ooit geweest? Huizinga en bruggen. En het tragische ongeluk in Genua. Daarover gaat het verhaal Genua 2018 en Huizinga: ‘Hoge bruggen van begrip’.
Augustusrust verstoord
In en rondom mijn huis is het in augustus gewoonlijk heerlijk rustig. Tijd om te lezen en te schrijven. Tijd ook om mij voor te bereiden op de afspraken in het najaar en na te denken over nieuwe boeken uit te geven in 2019 en 2020. Eén van de plannen behelst een Italiaanse editie van Johan Huizinga’s Amerika-dagboek en een serie brieven uit die periode: april – juni 1926. Huizinga schreef na zijn terugkomst Amerika levend en denkend. Hij gaf het de ondertitel ‘Losse opmerkingen’ mee, maar, schrijft hij, ook ‘tegenstrijdige beschouwingen’ zou passend zijn geweest.
Aan deze vredige augustussfeer kwam op 14 augustus abrupt een einde door de dramatische gebeurtenissen in Genua. De brug over de rivier Polcevera instortte en waarvan vrijwel direct de invloed èn de consequenties op lange termijn duidelijk werden. Het gaat enerzijds om het verdriet en het lijden van hen die hun geliefden en familieleden verloren, en anderzijds om de verstrekkende sociaal-economische gevolgen voor de stad en zijn bewoners.
De omvang van dit laatste aspect krijgt langzaam maar zeker meer ruimte in de media en zal na gisteren (18 augustus, dag van nationale rouw) meer op de voorgrond treden. Het is belangrijk om het perspectief van de kwestie in het oog te houden. Het gaat immers niet om een natuurramp of een fataliteit, maar is een gevolg van menselijk handelen en zeer waarschijnlijk te wijten aan nalatigheid. In de woorden van het staatshoofd Sergio Mattarella: ‘een onaanvaardbare tragedie’.
Tegenstellingen
Reeds enkele uren na de ramp kwam het land in de ijskoude greep van een destructieve polemiek waarin de verantwoordelijkheid voor de instorting – de schuldvraag – door de huidige regeringsleiders direct werd geplaatst bij de beheerders van de brug, Autostrade S.p.A., en bij de voorgaande regeringen.
Onvermijdelijk is de verdere accentuering van de al geruime tijd sterk gegroeide politieke tegenstellingen in het land en het openbare leven. Het staatshoofd riep opnieuw op tot nationale eenheid en meer moderatie in het politieke discours. In een willekeurige nieuwsuitzending wordt het verdriet en de wanhoop van de vele honderden betrokkenen bij het drama verteld. In dezelfde uitzending kan men echter zien en horen hoe de nationale politieke leiders zich roeren. Zonder enige terughoudendheid uiten zij ernstige beschuldigingen en verwijten. Zo een klimaat getuigt van weinig respect tegenover de nabestaanden. Het lijkt al evenmin ideaal voor het vaststellen van de verantwoordelijkheden voor het gebeurde. Waar de rechterlijke instanties zich mettertijd over zullen buigen.
Het is tekenend, dat de nabestaanden van méér dan de helft van de slachtoffers hebben afgezien van de staatsbegrafenis.
De inwoners vergeleken hun brug niet zelden en niet zonder trots met die in Brooklyn. De Morandi brug was het symbool van Genua en staat centraal in de biografie van deze dynamische havenstad, vergelijkbaar met Rotterdam. Dit symbool van economische en culturele welvaart dreigt nu om te slaan in een symbool van stilstand en teruggang. Deze dreiging – daarover lijkt men het eens – kan het best worden afgewend door vormen van gemeenschappelijk handelen, dat spoedig na de verwerking van de rouw op gang moet komen.
Huizinga in Amerika in 1926
Huizinga maakte in het voorjaar van 1926 in Amerika een reis langs een aantal universiteiten. Het doel was om zich over de stand van de Amerikaanse sociale wetenschappen te laten informeren. Onder de academici en intellectuelen nam hij een stemming waar die haaks staat op het hier boven beschrevene. Huizinga werd tijdens zijn rondreis getroffen door wat men zou kunnen omschrijven als de wil tot saamhorigheid, het streven om gezamenlijk de problemen aan te pakken en tot een oplossing te brengen. Hij leest deze ‘nabijheid’ ook in deze twee verzen van Whitman:
The men and women I saw were all near to me
Others the same – others who look back on me because I look’d forward to them…
Huizinga schrijft naar aanleiding hiervan:
Waardoor herinneren mij de hedendaagse [Amerikaanse] sociologen en psychologen onweerstaanbaar aan de dichter der vorige eeuw? – Omdat wat hen bezielt hetzelfde is, omdat nu de wetenschap exacte vorm poogt te geven aan hetgeen de dichter in gigantische vormloosheid uit de chaos der gedachte kneedde. Hoge bruggen van begrip te slaan tussen onze voorstellingen van de mens en van de samenleving.
Reconstructie
Voor een snelle en efficiënte reconstructie van de havenstad Genua lijkt het slaan van hoge bruggen van begrip een voorwaarde. Laten we hopen dat deze richting wordt ingeslagen. Het triumviraat dat de politieke leiding van dit land in handen heeft, lijkt op dit moment echter meer behoefte te hebben om het vuur van de polemiek aan te blazen. Het zou echter de weg vrij moeten maken voor een beleid dat inspiratie vindt voor respect en weloverwogen, rationele beslissingen.
In het genoemde Amerika levend en denkend citeert Huizinga twee verzen uit de vierde afdeling van Walt Whitmans befaamde gedicht ‘Crossing Brooklyn Ferry’ (complete text).
Aantekening
- Het citaat in : Johan Huizinga, Amerika levend en denkend, in: Verzamelde Werken, V, Cultuurgeschiedenis III, Tjeenk Willink, Haarlem, 1950, 456. [19271]
Bijgewerkt in mei 2021.
