Ongewone afbeeldingen van het Colosseum loop je gewoonlijk alleen bij toeval. Bijvoorbeeld in moeilijk toegankelijke archieven en in ‘onvindbare’ publicaties. Op zondag 11 maart jongstleden ging het mij gemakkelijker af. Ik kreeg een aantal boeken toegestopt waaronder een catalogus waarin de tekeningen van de kunstenaar Gino Bonichi. Daarin vond ik een tekening van het Colosseum van Scipione, want dat was zijn pseudoniem. Hij kwam ter wereld in in 1904. Hij overleed aan tuberculose in Rome, 29 jaar oud. Scipione was beeldend kunstenaar, maar schreef ook enige verdienstelijke poëzie. Hij was onder meer bevriend met de literatuurhistoricus Enrico Falqui en de beroemde dichter Giuseppe Ungaretti. Hij behoorde tot de eerste generatie kunstenaars van de Scuola romana.
Een tekening van het Colosseum
De hier gereproduceerde tekening is uit 1930. Zij is bijzonder, omdat de oostelijke kant van het monument wordt afgebeeld. Gezien de vorm van het gebouw zie je tegelijk een deel van de noordelijke zijde. De meeste afbeeldingen zijn van de west- en zuidzijde van het gebouw en zijn omgeving. De reden daarvoor is waarschijnlijk practisch. Vanaf de Palatijn en de Caelius heuvel heb je een excellent zicht op het Monument. En wellicht is de gave noordzijde van het gebouw ook minder interessant voor een kunstenaar.
Voor een juist begrip: de westzijde is waar de ingang en de kassa’s zijn. De triomfboog van Constantijn staat ook aan deze kant.
De zuidkant is waar men het monument verlaat. Dat geldt voor de hedendaagse betalende bezoeker. Voorheen kon je immers vrij in en uit lopen. Scipione heeft de omgeving van het monument in een onbestemd landschap veranderd. Volgens getuigenissen van tijdgenoten tekende Scipione onafgebroken en obsessief. Dit werkje is een gewassen inkt tekening.
Een foto van het Colosseum
Ter vergelijking hieronder een foto van het Colosseum waarop men de situatie in 1935 kan zien vanuit ongeveer dezelfde, maar iets noordelijker perspectief.
Het traject van de tram is in de loop van tachtig jaar niet of nauwelijks veranderd. De tram ter rechterzijde is op weg links af te slaan, in de richting van Caelius, om uit te komen bij het Circus Maximus. De huizen links bestaan niet meer. Men sloopte ze in 1936-37 om plaats te maken voor nieuwe bebouwing. Bij die werkzaamheden kwamen de resten van één van de gladiatorenscholen aan het licht. In de diepte kan men nu de archeologische opgravingen van de Ludus Magnus bewonderen.
Aan de rechterkant ziet men nog net een stukje van de Oppiusheuvel, de Colle Oppio. De andere tram vervolgt zijn weg op de via Labicana in de richting van het plein San Giovanni en de Sint-Jan van Lateranen.
De hierboven afgebeelde tekening van Scipione is een studie voor het schilderij hieronder, dat hij in 1931-1932 voltooide.
Kunsthistorici rekenen het tot een van de vijf beroemde typen panorama’s (vedute) van Rome. Behalve de Vallei van het Colosseum zijn dat Piazza Navona, Piazza del Laterano, Ponte degli Angeli – Engelenbrug – en La via che porta a San Pietro, ofwel de via della Consolazione, die naar de Sint-Pieter loopt.
Stadsvernieuwer Mussolini
De brede straat die nu van de Tiber naar het Vatikaan loopt, bestaat pas sinds 1937. De situatie was tot die tijd zoals deze afbeelding laat zien:
Duidelijk te onderscheiden zijn de huizenblokken vóór de ‘stadsvernieuwer’ Benito Mussolini er de pikhouweel opzette. Niet toevallig had de Duce de bijnaam ‘de grote pikhouweel’ gekregen. Die viel hem toe nadat hij in oktober 1936 met een slag van zijn houweel (‘piccone’) het startsein had gegeven voor de sloop van de middeleeuwse gebouwen die stonden op de plaats waar in de loop van 1937 de via della Conciliazione zou worden voltooid. Maar toen was de schilder Scipione al overleden.
Aantekeningen bij Het Colosseum van Scipione Een ombekende tekening
- Giuseppe Appella, Scipione. 306 disegni, Edizioni della Cometa, Rome, 1984, p. 194.
- Valerio Rivosecchi, “Scipione”. Zie het hoofdstuk in: Netta Vespignani (red.), Nove maestri della Scuola Romana: Donghi, Fazzini, Ferrazzi, Mafai, Pirandello, Raphaël, Scipione, Trombadori, Ziveri, SEAT, Turijn, 1992, pp. 152-185.
- Er is hier een pagina (nl) wikipedia over de straat naar het Vatikaan.
Bijgewerkt op 3 november 2020
