Hélène Nolthenius werd geboren in 1940 in Amsterdam en stierf er in het jaar 2000. Italië speelt in een wezenlijke rol zowel in haar wetenschappelijke werk als in haar romans. Deze pagina over Hélène Nolthenius en Italie geeft daarover enige summiere informatie.
Gregoriaans
Ook nadat zij in 1977, een jaar na haar emeritaat, met haar man naar Cavriglia in Toscane was verhuisd, bleef de studie van de middeleeuwse muziek haar bezighouden. Dit leidde in 1981 tot de publicatie van het hoogtepunt in haar musicologische werk: Muziek tussen hemel en aarde. De wereld van het Gregoriaans. Zij schreef het omdat ze zoveel van het gregoriaans hield. Ze pas ergens over kon schrijven als ze een persoonlijke bezieling ten aanzien van het onderwerp voelde. Toch is – evenals in haar andere cultuurhistorische werken – ook in de muziekstudies van Nolthenius een verandering waarneembaar. Haar aanvankelijk romantische inzet heeft meer en meer plaats gemaakt voor kritische distantie.
In 1981 keerden Nolthenius en haar man uit heimwee terug naar Nederland. In hun Amsterdamse bovenwoning moesten voortaan de stekjes van de bouganville uit hun Toscaanse tuin de herinnering aan Italië levend houden. ‘Ik hou er veel van, maar ik hoor er niet’, stelde Nolthenius in gesprek met Antoine Bodar vast. Het was een uitspraak over Italië die zij onmiddellijk doortrok naar haar houding ten aanzien van de katholieke kerk. Naarmate zij meer inzicht had gekregen in de ontstaansgeschiedenis van de bijbel, ging ‘de hele zaak’ barsten vertonen, hoe erg zij dat ook vond. In hetzelfde interview uit 1988 zei ze zichzelf nog slechts als ‘katholiek non-croyant’ te beschouwen.
De biografie Franciscus van Assisi
In 1988 verscheen Een man uit het dal van Spoleto, Nolthenius’ evocatie van het leven van Franciscus van Assisi. Het boek getuigt van een levenslange fascinatie. In een poging hem te demythologiseren en te achterhalen wie hij echt is geweest, zoekt zij haar heil bij de waarnemingen van Franciscus’ tijdgenoten, de contemporaine kroniekschrijvers en de ooggetuigen. De heilige werd mens, maar desondanks bleef Franciscus zijn ‘onweerstaanbaarheid’ behouden. Een man uit het dal van Spoleto werd in 1992 bekroond met de Henriëtte de Beaufortprijs voor de biografie.
Vertalingen
Un uomo dalla valle di Spoleto. Francesco tra i suoi contemporanei, Messaggero, Padova, 1991.
Aantekeningen bij Hélène Nolthenius en Italie
Zie voor de gemeente Cavriglia in Toscane de wikipedia pagina in het Italiaans.
Voor een biografische schets zie de pagina van het Huygens Instituut.
Deze pagina ‘Albert Verwey Italiaanse vertalingen’ geeft van die versies een overzicht. De meest recente uitgave van zijn werk is van januari 2020. Voor de eerste vertaling moet men terug naar 1927. Giacomo Prampolini gaf van Verwey in dat jaar een serie gedichten uit. In 1939 verscheen de bloemlezing ‘Dichters der wereld’ onder redactie van Massimo Spiritini, die van Verwey twee sonetten bevat. Maurizio Brancaleoni vertaalde één gedicht in 2016. En dan kom ik ten slotte bij Giorgio Faggin. Hij gaf in 2012, in 2015 en in 2020 werk van Verwey uit.
1927 Giacomo Prampolini
Deze bekroondeAan Prampolini werd in 1964 de Martinus Nijhoffprijs voor vertalingen toegekend. vertaler liet in 1927 bij uitgever Stock in Rome een bloemlezing van poëzie en proza verschijnen. De uitgave was achteraf gezien een bijzondere onderneming. Nog tijdens Verweys leven verschenen immers Italiaanse vertalingen van zijn werk. Hieronder de zeven gedichten van Verwey die Prampolini in proza weergaf. Want dat is het opmerkelijke aan deze editie: de vertaler maakte er een nauwkeurige prozaversie van.
Een zomeravond
Zoals een vroom man in een heidensch land
Christus aan het kruis
Leg nu uw ziel, dat moede kind, ter rust
Wat een zanger tot een koning zei
De wereld
Van straal en traan
1945 Massimo Spiritini
De eerste druk van deze omvangrijke bundel ‘Dichters der wereld’ (Poeti del mondo) verscheen in 1939. Ik heb de tweede druk uit april 1945 onder ogen en vind van Verwey op pagina’s 217-218 de volgende twee sonetten:
Christus aan het kruis – Cristo sulla croce
Zoals een vroom man in een heidensch land – Come un devoto
Zoals men ziet, had Prampolini de twee gedichten reeds in zijn selectie opgenomen.
2012 Giorgio Faggin
In 2012 verscheen in het Milanese tijdschrift Hebenon een selectie gedichten. Daarmee verbrak Faggin eindelijk de stilte rond Albert Verwey, die bijna driekwart eeuw had geduurd. Dit zijn de twaalf gedichten die hij opnam.
Aarde – Terra
De Noordzee – Mare del Nord
Morgen – Mattino
Helaas, elk tijdelijk…
Cirkelloop – Orbita
De maat – La misura
Bedenk hoe schoon – Pensa che bella…
De zee. De slankheid – Il mare. I corpi snelli…
De boom – L’albero
Het lied dat fluistert – Il canto che sussurra
Bij de dood van een kind – Per la morte di una bamba
Morgen – Mattino
Aan de selectie gaat een nuttige inleiding vooraf van Marco Prandoni, die de dichter in zijn context plaatst.
2015 Giorgio Faggin
Faggin liet in 2015 de tweetalige bloemlezing Gli Ottantisti (Tachtigers) verschijnen. Hij nam daarin werk op van Willem Kloos, Frederik van Eeden, Albert Verwey, Herman Gorter, Hélène Swart, Jan H. Leopold, Henriëtte Roland Holst en Pieter C. Boutens. Zij verschijnen in deze volgorde in het boek, dat in totaal 40 gedichten bevat. Faggin koos van Verwey de volgende zes gedichten. De nummers 1 en 3 zijn nieuw ten opzichte van de hierboven aangehaalde selectie.
Mijn god is enkel gloed – Iddio è puro fuoco
De maat – La misura
Sta op mijn lief – Scendi dal letto
Bedenk hoe schoon – Pensi che bella,
Het lied dat fluistert – Il canto che sussurra,
Morgen – Mattino.
De nummers 1 t/4 zijn sonetten, de andere twee bestaan elk uit vier quattrijnen.
2016 Maurizio Brancaleoni
Spel en ernst – Commedia e serietà
De vertaling is opgenomen in een artikel gewijd aan de poëzie van de Tachtigers.
Verweys dichtwerk geniet slechts geringe bekendheid in Italië. Wat er van hem beschikbaar is, danken wij vooral aan vertaler en bezorger Giorgio Faggin. Verwey op zijn beurt heeft wel een belangrijke bijdrage geleverd aan Dante Alighieri’s bekendheid in Nederland door zijn vertaling van de Divina Commedia in 1923.
Bibliografie
Giacomo Prampolini, La letteratura olandese e fiamminga (1880-1924), Rome: Stock, 1927, pp. 15-18. Prampolini neemt prozavertalingen van zeven gedichten op.
Massimo Spiritini (red.), Poeti del mondo: Interpretazioni di lirici. Milaan: Garzanti, 1939. Opgenomen zijn: J. Perk, W. KIoos, H. Schwartz, F. van Eeden, L. Couperus, A. Verwey, H. Roland-Holst van der Schalk, P.C. Boutens, M. Nijhoff, L. de Bourbon, G. Gezelle, K. van de Woestijne, K. van den Oever e M. Gijsen.
Marco Prandoni, “Albert Verwey”. In: Hebenon, XVII (2012) 9-10, pp. 56-60.
Giorgio Faggin, “Cara Terra. Liriche scelte di Albert Verwey”. In: Idem., pp, 61-73.
Giorgio Faggin, Gli Ottantisti (Tachtigers), Vicenza: Accademia Olimpica, 2015, pp. 34-45. Omslag.
Maurizio Brancaleoni, “‘Io sono un Dio’: La poesia degli Ottantisti”. In: Quaderni del Premio Letterario Giuseppe Acerbi, vol.26 (2016), pp. 78-87.
Albert Verwey, Cara terra. Joker edizioni, 2020. Vertaling Giorgio Faggin.
Dit zijn de publicaties die ik tot nu toe heb gevonden.
In de Enciclopedia Italiana een kort lemma over Verwey door J.L. WalchJohannes Lodewijk Walch (1879-1946). Walch maakte in 1920 een studiereis naar Italië. uit 1937. Hij geeft wel bibliografische informatie, maar verwijst niet naar Prampolini’s bloemlezing uit 1927.
Over Albert Verwey en Etty Hillesum publiceerde ik in 2016 het artikel ‘Andersmans veren’, zie hier.
Deze pagina ‘Marga Minco Italiaanse vertalingen’ beoogt informatie te verschaffen over wat er van haar werk in de loop de jaren in Italië beschikbaar is gekomen.
Het eerste boek dat verscheen was de De val. Dat was in 1992. Het duurde acht jaar voor Het bittere kruid zou volgen bij uitgeverij La Giuntina, gevestigd in Florence. Na twee jaar zag de vertaling van Een leeg huis het licht. Die van Nagelaten dagen kwam vijf jaar erna. Alle drie bij dezelfde uitgever.
Geen van de vier vertalingen heeft een voor- of nawoord. Er is over de schrijfster geen Italiaanse wikipedia pagina. Haar naam wordt slechts genoemd in het lemma ‘Paesi Bassi’ in de Enciclopedia Italiana. De conclusie lijkt onvermijdelijk: de informatie over haar is in Italië vrij schaars.
Italiaanse boekbesprekingen
Op de website van uitgeverij La Giuntina is een link beschikbaar naar een bespreking van Claudio Vercelli van Una casa vuota, Het lege huis. De bespreking verscheen in het weekblad Sjalom. Vercelli is een gevestigd historicus, journalist en publicist. Zijn thema’s zijn de Shoah, rechts-extremisme en het Midden-Oosten conflict.
Op de site Il lettore snob staat een post geschreven naar aanleiding van Minco’s honderdste verjaardag en gewijd aan La caduta, De val.
Ik citeer een passage uit de bespreking van Claudio Vercelli:
Het is […] geen roman over onmogelijke ‘verzoeningen’, maar het verslag van een langzame en moeizame heropvoeding: affectief, moreel en cognitief. Om die te voltooien, dient men de wonden en scheidingen opgedaan in het verleden te helen. Dit verleden is echter zo recent en zo sterk is dat toch altijd en onvermijdelijk “aanwezig” is.
Het sleutelwoord in Minco’s roman is ‘waardigheid’, dat hand in hand gaat met ‘identiteit’. Dit zijn twee termen die, om tot rijping te komen, een herovering op de tijd en de ruimte vereisen. Ze kunnen niet worden gereduceerd tot de dimensie van ervaringen uit het verleden. En het is natuurlijk geen toeval dat de pagina’s van Een leeg huis worden bevolkt door een groot aantal objecten. Door het feit dat ze bestaan en op de meest geschikte manier worden gebruikt, lijken ze hun bestaan te willen bevestigen. Ze uit zijn op het herstel van de orde der dingen. Die orde was verstoord door het nazi-geweld.
Vertaling van De val
Marga Minco Italiaanse vertalingen
La caduta, Guanda, Parma, 1992. Vertaling Laura Pignatti. Oorspr. De val, 1982.
Erbe amare, La Giuntina, Firenze, 2000. 20182 . Vertaling Giancarlo Errico. Oorspr. Het bittere kruid, 1957.
Una casa vuota, La Giuntina, Firenze, 2002. Vertaling Giancarlo Errico. Oorspr. Een leeg huis, 1966.
Giorni alle spalle, La Giuntina, Firenze, 2007. Vertaling Marco Prandoni. Oorspr. Nagelaten dagen, 1997.
De uitgeverij La Giuntina bestaat sinds 1909 en beheert een fonds (ruim 800 titels) op het gebied van de Joodse Traditie en Religie.
Aantekeningen bij Marga Minco Italiaanse vertalingen
Deze post Bloemlezingen van Italiaanse poëzie geeft eerst een lijstje van de vertalingen die ik gebruik. Dan volgens de verwijzingen naar bundels waarin ook Italiaanse dichters zijn opgenomen. Ten derde een keuze uit de vele oorspronkelijke uitgaven. Ik vermeld ook de samenstellers en bibliografische informatie. En meestal is er een link naar een afbeelding van het omslag. De laatste paragraaf bevat enkele opmerkingen over het populaire literaire genre ‘bloemlezing’.
Nederlandse vertalingen
Albe. 1944. Ps. van Renaat Antoon Joostens. Keurgedichten uit de Italiaansche lyriek. Brussel: Steenlandt.
Bisutti, Donatella. 2000. Het stuifmeel van de sterren / Il polline delle stelle. Hedendaagse Italiaanse poëzie. Meerbeke-Ninove: Point. Afbeelding
Bisutti, Donatella. 1997. L’albero delle parole. Grandi poeti di tutto il mondo per i bambini. Milaan: Feltrinelli. 1979 [1a ed.] Omslag
Bono, Elena. 1991. Quasi un corale. Testimonianze poetiche alla Resistenza. Roma: Edizioni Civitas.
Cortellessa, Andrea. 2018. Le notti chiare erano tutte un’alba. Antologia dei poeti italiani nella prima guerra mondiale. Milano: Bompiani. Omslag
Faccioli, Emilio, et al. 1980. Nuovi poeti italiani 1. Torino: Einaudi. Omslag
Falqui, Enrico. 1966. Tutte le poesie della «Voce». Firenze: Vallecchi. Omslag
Giuliani, Alfredo. 1965. I novissimi. Poesie per gli anni ’60. Nuova edizione riveduta. Omslag afbeelding
Papini, Giovanni e Pancrazi. 1925. Poeti d’oggi (1900–1925). Seconda edizione riveduta e accesciuta. Florence: Vallecchi.
Sanguineti, Edoardo. 1993. Poesia italiana del Novecento, Turijn: Einaudi. 2 delen. Omslag
Segre, Cesare e Carlo Ossola. 2004. Antologia della poesia italiana. Rome: La biblioteca della Repubblica. Omslag
Serianni, Luca. 2020. Il verso giusto. 100 poesie italiane. Bari-Rome: Laterza.
Een uitputtend bibliografisch overzicht van Italiaanse bloemlezingen, gemaakt door Nicolò Scaffai, vindt u in deze PDF. De literatuur over het verschijnsel bloemlezing is zeer omvangrijk en sommige auteurs spreken van een literair genre.
Over Bloemlezingen
Een bloemlezing kan dienen als een eerste kennismaking met het werk van een auteur of met poëzie uit een bepaald tijdperk. Dat geldt natuurlijk ook voor bloemlezingen van Italiaanse poëzie. De samensteller kan zijn aandacht echter ook beperken tot een stroming of een dialect of streektaal. Soms is het een handig hulpmiddel, soms een uitnodiging tot het lezen van ander werk een dichter, soms allebei.
In een artikel over Horatius vergelijkt de classicus Piet H. Schrijvers een bloemlezing met ‘een persoonlijk uitgekozen en geordend boeket dat in de loop der eeuwen van de voorkeur van de samenstellers en hun publiek getuigt’. Tot nadenken zet de opmerking van Albert Verwey: ‘Verzamelingen van dien naam geven wel de gedichten buiten het verband met het andere werk van hun maker, maar ze tonen ze niet in een nieuw verband.’ (Inleiding tot de nieuwe Nederlandse dichtkunst (1880-1900), Amsterdam: De Maatschappij voor Goede- en Goedkoope Lectuur, 19215, p. 62.
boek getuigt van een levenslange fascinatie. In een poging hem te demythologiseren en te achterhalen wie hij echt is geweest, zoekt zij haar heil bij de waarnemingen van Franciscus’ tijdgenoten, de contemporaine kroniekschrijvers en de ooggetuigen. De heilige werd mens, maar desondanks bleef Franciscus zijn ‘onweerstaanbaarheid’ behouden. Een man uit het dal van Spoleto werd in 1992 bekroond met de Henriëtte de Beaufortprijs voor de biografie.
