Hillesum in de Treccani Encyclopedie Dat stemt tot vreugde

Etty Hillesum in de Treccani Encyclopedie aan te treffen is een heuglijk feit. Het is in het algemeen niet zo moeilijk om op de hoogte te blijven van de nieuwe boeken over Etty Hillesum die in Italië verschijnen. Iets lastiger is het om de aan haar gewijde artikelen in tijdschriften en kranten op het spoor te komen. Het wordt pas gecompliceerd als het gaat om Lees verder “Hillesum in de Treccani Encyclopedie Dat stemt tot vreugde”

Natalia Ginzburg in analyse bij Ernst Bernard

In het oogziekenhuis

Tijdens het wachten op mijn beurt in het Romeinse oogziekenhuis was ik in de gelegenheid om enkele essays te lezen uit Natalia Ginzburgs bundel Mai devi domandarmi, Nooit moet je mij vragen. Ik neem aan dat dit boek niet in een Nederlandse  vertaling verscheen. De catalogus van de KB in Den Haag vermeldt slechts de Italiaanse uitgave. Er was geen speciale reden om de  bundel te lezen. Het gebeurde een beetje als bij toeval, hoewel, niemand leest bij toeval een boek. In elk geval leerde ik iets over Natalia Ginzburg in analyse.

In het zesde hoofdstuk vertelt Ginzburg (1916-1991) over de analyse of therapie die zij bij een psychiater in Rome had gevolgd. Hij werd haar aangeraden door een vriendin, die hoog van de man opgaf. Het was in de zomer van 1945.

Haar grote liefde en echtgenoot Leone Ginzburg stierf op 4 februari 1944 in Rome als gevolg van de mishandelingen door de nazi’s. Later dat jaar schreef zij het ontroerende gedicht ‘Memoria’. Zij publiceerde het onder haar eigen naam: Natalia Ginzburg in het tijdschrift Mercurio. In oktober van 1944 was zij uit Florence teruggekomen naar Rome en begon te werken in de Romeinse vestiging van de uitgeverij Einaudi.

Ginzburg in analyse

De volgende elementen in het verhaal trokken mijn aandacht: zij noemt hem ‘dottor B.’, schrijft dat hij Duitser was. B. was een Jood en een jungiaan.  Op een dag probeerde hij haar het verschil tussen Freud en Jung uit te leggen, maar al snel veslapte haar aandacht en dreigde zij in slaap te vallen. Het was echter de anecdote  over schrijven die mij op het spoor zette van de man achter de hoofdletter B. Ginzburg vertelt over een ontmoeting op straat met een vriendin, die haar waarschuwde voor de gevolgen van een psychoanalyse: zij zou weliswaar zelf genezen, maar haar creativiteit als schrijfster zou gelijk met de ziekte verdwijnen. Ginzburg vertelde het dezelfde dag nog aan haar analyst, die zo reageerde:

Hij werd rood en ontstak in woede. Ik had hem nog nooit boos gezien. In zijn ogen had ik nooit anders waargenomen dan ironie en glimlach. Hij sloeg met zijn blanke, geringde hand op tafel en zei dat het niet waar was, dat mijn vriendin er niets van begreep. Als ik bij een freudiaan in analyse zou zijn gegaan, had ik mijn lust om te schrijven misschien verloren, maar hij was een jungiaan  en daarom kon mij dat niet overkomen. Sterker nog, ik zou zelfs betere boeken gaan schrijven zodra ik mijzelf beter ging leren kennen.

Maar zij zegt over Bernard ook: ‘In zijn blik waren ironie en geconcentreerde aandacht nooit afwezig.’

Etty Hillesum: Dagboek en brieven

Het door B. gelegde verband tussen therapie, zelfkennis en het schrijven doet mij denken aan een andere schrijfster, ook Joods, maar die anders dan Natalia Ginzburg de oorlog niet overleefde. Ik bedoel Etty Hillesum. Haar therapeut Julius Spier adviseerde haar een dagboek bij te houden. Niemand die Hillesums dagboek en brieven las, zal geneigd zijn te beweren dat zij de lust tot schrijven en haar creativiteit verloor. Integendeel. Of Natalia Ginzburg tijdens haar laatste levensjaren Hillesums dagboek of brieven heeft gelezen, weet ik niet. Het zou kunnen, want zij stierf in 1991 en de vertaling van het dagboek – Het verstoorde leven – was in 1986 in het Italiaans beschikbaar gekomen.

Ernst Bernard

Op de vraag ‘Wie gaat er schuil achter de B.’ is het antwoord: Ernst Bernard (1896-1965), die bij Jung het vak had geleerd. Hij had in 1936 met zijn vrouw Dora uit Berlijn de wijk genomen naar Rome, op de vlucht voor het nazisme. In 1932-33 had hij in Berlijn kennis gemaakt met Julius Spier en diens chirologie. Heeft Bernard in zijn therapeutische praktijk iets gedaan met het werk van Spier? Het zou aardig zijn daar iets meer over te vinden, niet in de laatste plaats omdat naar verluid ook Federico Fellini enige tijd bij Bernard in therapie is geweest. Merk op dat Ginzburg haar voormalige therapeut ook met zijn initiaal aangeeft. Toeval?

Natalia Ginzburg in analyse bij Ernst Bernard

Aantekeningen bij Natalia Ginzburg in analyse bij Ernst Bernard

  • Natalia Ginzburg, Mai devi domandarmi, Milaan: Garzanti, 1970. Het citaat op pp. 63-64.
  • Wikipedia over Ernst Bernard  (Italiaans)
  • In 2016 werd in het Istituto Italiano di Studi Germanici in Rome een symposium over Ernst Bernard gehouden. In 2019 verscheen de bundel met de lezingen van die dag: Ernst Bernhard: il visibile, la parola, l’invisibile. A cura di Roberta Ascarelli. Roma: Istituto Italiano di Studi Germanici, 2019. Pp. 195.  ISBN 9788895868462

 

Bijgewerkt op 30november 2020.

Antonia Pozzi Amor fati. Een gedicht uit 1937

Het gedicht van Antonia Pozzi Amor fati op deze pagina in een Nederlandse vertaling. Zij schreef het op 13 mei 1937, iets meer dan anderhalf jaar voor haar zelfgekozen dood.

Amor fati

Quando dal mio buio
traboccherai
di schianto
in una cascata
di sangue –
navigherò con una rossa vela
per orridi silenzi
ai cratèri
della luce promessa.

Amor fati

Als je wegbreekt
uit mijn duister
en neerplenst
in een val
van bloed –
vaar ik met rode zeilen
door vreselijke stiltes
naar de kraters
van het beloofde licht.

 

Iets over de dichteres

Antonia Pozzi werd geboren op dinsdag 13 februari 1912 in Milaan. Op 3 december 1938 vond men haar lichaam in de buurt van de abdij Chiaravalle ten zuiden van de stad. Een briefje in haar handschrift bevat haar wens begraven te worden aan de voet van het Grigna gebergte. Aan haar wens gaf men gevolg. Haar graf bevindt zich op het kerkhof van het bergdorp Pasturo waar haar familie een huis bezat en zij gelukkige jaren van haar korte leven doorbracht. De onderstaande foto is uit mei 1937.

Antonia Pozzi: Amor fati

Haar vader Roberto Pozzi probeerde lange tijd de zelfmoord van zijn dochter te verdoezelen. Als doodoorzaak gaf de familie longontsteking op. Haar vader vernietigde haar testament en schreef vervolgens een nieuw op basis van zijn herinneringen aan zijn dochter. Zijn versie paste beter bij het beeld dat hij zich van haar voor ogen had gesteld en gewenst. In veel gedichten verwijderde hij de opdracht aan de man die Antonia bovenal  liefhad: “Voor A.M.C.”  De geliefde was haar leraar klassieke talen Antonio Maria Cervi.

Aantekening bij Antonia Pozzi: Amor fati gedicht uit 1937

  • Sinds enkele jaren krijgt Antonia Pozzi de aandacht die zij verdient. Haar werk bracht men samen in een volledig editie en over haar leven werden enkele films gemaakt.
  • Voor een kort portret van Antonia zie hier.