Gedichten die katten en poezen tot onderwerp hebben, gaan ver terug in de geschiedenis van de Italiaanse literatuur. Het oudste voorbeeld dat ik ken, is een gedicht van de zestiende eeuwse Italiaanse dichter Torquato Tasso (1544-1595). Hij schreef een bijzonder sonnet. Frans van Dooren maakte er een mooie Nederlandse vertaling van. Zij zal bij alle katten liefhebbende poëzielezeressen en -lezers in de smaak vallen. Torquato Tasso Ferrarese katten licht dit fraaie sonnet uit de 16e eeuw nader toe.
De katten van het ziekenhuis Sint-Anna
Zoals de man die ’s nachts aan ’t scheepsroer staat,
terwijl de oceaan door storm bewogen
brullend wordt opgezweept en meegezogen,
zijn blikken doodvermoeid ten hemel slaat,
net zo richt ik me, O kat, in deze staat
van blinde rampspoed naar jouw heilige ogen,
die mij als ’t poolgesternte in den hoge
zowel lichtbaken zijn als toeverlaat.
Och, daar is nóg een katje, ’t lijkt nu wel
de Grote en Kleine Beer. O fijne, goede,
dierbare poezen, lampen van mijn cel,
dat God jullie voor stokslagen behoede
en voeden mag met melk en vlees!
O lichten, blijf mij nabij en help mij bij dit dichten!
Het origineel
Alle gatte dello spedale di Sant’Anna
Come nell’Ocean, s’oscura e ‘n festa,
procella il rende torbido, e sonante,
alle stelle, onde il polo è fiammeggiante,
stanco nocchier di notte alza la testa;
così io mi volgo, o bella gatta, in questa
fortuna avversa alle tue luci sante,
e mi sembra due stelle aver davante,
che tramontana sia nella tempesta.
Veggio un’altra gattina, e veder parmi
l’Orsa maggior colla minore: o gatte,
lucerne del mio studio, o gatte amate,
se Dio vi guardi dalle bastonate,
se ‘l Ciel vi pasca di carme e di latte,
fatemi luce a scriver questi carmi.
Commentaar
In het origineel gebruikt Torquato Tasso de vrouwelijke vorm van het naamwoord: ‘gatta’, poes. Van Doorn vertaalt het terecht met katten, kat en katje, respectievelijk in de titel, vers 5 en vers 9. alleen in vers 11 vertaalt hij ‘dierbare poezen’. Ritmisch een verstandige keuze, lijkt me. In de Italiaanse versie is het duidelijk, dat het om twee poezen gaat, want gatta en gattina zijn vrouwelijke vormen. Men mag wel aannemen dat Tasso het heeft over moeder en dochter. In de vertaling van Van Dooren blijft dat onbeslist want duidelijke aanwijzigingen ontbreken.
Een zeker verlies
In het Italiaanse origineel is er een identificatie van ‘licht’ met de poezen, met hun ‘heilige ogen’ (v. 6), met het vrouwelijke, waarvan verlichting van de kwellingen wordt verwacht. De vertroosting komt voor Torquato Tasso alleen tot stand via het door het ‘licht’ geïnspireerde dichten, dat immers zijn métier is. Helaas gaat dit aspect in de vertaling bijna verloren.
In Ferrara 
Tasso schreef het sonnet in de periode dat hij in Ferrara in het psychiatrisch ziekenhuis Sint Anna zat opgesloten. Dat was van 1579 tot 1586. De afbeelding hierboven reproduceert het schilderij dat Eugene Delacroix (1798-1863) maakte van de dichter in zijn ‘cel’.
Aantekeningen bij Torquato Tasso Ferrarese katten Een sonnet uit de 16e eeuw
- De vertaling in: Frans van Dooren, Gepolijst albast. Baarn: Ambo, 1994, p. 180. Zie hier over deze bloemlezing en in deze pdf het Italiaanse origineel.
- Ga naar het overzicht van Italiaanse kattengedichten op dit weblog.
- Van Dooren vertaalde ook Tasso’s hoofdwerk uit 1581: Jeruzalem bevrijd, Amsterdam: Atheneum-Polak & Van Gennep, 2003.
- Pagina wikipedia over de dichter in het Nederlands.