-Passagierstrein. Goederentrein. Soldatentrein. Minutietrein. Deportatietrein. Transporttrein. Vluchtelingentrein. Treinen en oorlog, gisteren en vandaag. Ik voeg nog een woord toe: treinen oorlog en poëzie.
In de onderstaande kleine poëtische cyclus verwoordt de Milanese dichter Luciano Erba zijn ervaringen opgedaan tijdens zijn vlucht in november 1943 voor nazifascisme.
Drie gedichten
Treinen zijn mijn gevolg
Oorlogs- en andere treinen
1942
Haag van acacia
die de spoorlijn volgt
mijn gedachten laat ik achter
op je dungroene blad.
In de snelle trein
op dit uur van zonsondergang
dacht ik aan mijn lot
arm en prachtig
en aan de weg
en of ik die wel zal gaan.
Maar je groene haag begeleidt mij
nu kijk ik ernaar
en naar het moede landschap:
van mijn reizen vluchten zo vaak
dromen en visioenen.
1943
In de ogen der knechten las ik
mijn lot, mijn zekere veroordeling
ik trok de bergen in
bergschoenen en overjas
ik wilde ontvluchten
aan Italië en Salò.
1944
In de Jura en je kijkt uit de trein
het klooster tussen de bomen
wie is in gebed? de behoudende non
of de jongeman op weg naar het front?
Over de titel
De titel Suite ferroviaria (treni di guerra e altri) verwijst niet naar muziek maar naar het gevolg (beeld: een stoet hovelingen) dat een personage begeleidt. In deze gedichtencyclus dient de trein de ik-figuur tot gevolg. De ondertitel laat zich vrij eenvoudig vertalen in: Oorlogs- en andere treinen.
Het adjectief ’toriera’ / behoudende in vs 3 van het derde gedicht is de italianisering van het Engelse Tory / tories dat naar verluidt van Ierse oorsprong is. Het gaat terug op het woord toraidhe, outlaw, dat het werkwoord toir, vervolgen, als basis heeft. De dichter heeft het woord gekoppeld aan de rooms-katholieke kloosterlinge. Bedenk dat de term toraidhe in de 17° eeuw ook werd gebruikt als bijnaam voor de rooms-katholieke volgelingen van koning Jacobus II van Engeland.
Luciano Erba (1922-2010) vluchtte in november 1943 naar Zwitserland. In zijn poëzie geeft hij niet zonder ironie vorm aan zijn levenservaringen. Enerzijds waren het de dagelijkse, anderzijds de culturele ervaringen – zijn academische onderwijs in de Franse taal- en letterkunde, de 17e eeuwse Engelse literatuur en zijn gewaardeerde vertalingen – die zijn creativiteit verrijkten.
Aantekeningen bij Treinen oorlog en poëzie
- Deze kleine cyclus staat in de bundel Luciano Erba, L’ipotesi circense, Milano, 1995. Ik nam hem over uit de anthologie Poeti italiani del Secondo Novecento 1945-1995, a cura di Maurizio Cucchi e Stefano Giovanardi, Mondadori, Milano, 1996, pp. 181-182.
- Zie over hem het korte lemma in de Enciclopedia Treccani hier.